سازمان های غیردولتی موتور محرک جامعه مدنی در ایران

 

 

جهانی شدن مسائل جدید و عمده ای را بر پیکره نظام بین المللی وارد ساخته است. سازمان های غیردولتی یا همانNGOها (ationzorgani government Non) از مسائل به روز و جدید دنیای حاضر هستند. این سازمانها که ساختار متفاوت از سازمانهای دولتی دارند عنصر اصلی جامعه در برابر دولت محسوب می شوند.

سازمانهای دولتی ساختاری بالا به پایین دارند و از قلب جامعه و مردم شکل می گیرند. این سازمانها تاریخچه پیدایش معینی ندارند اما به هر حال ویژگی های خاصی را دارا هستند این سازمانهای غیرحکومتی- خودجوش- غیر انتفاعی -داوطلبانه و دارای تشکیلات ساختاری هستند که به نوعی پاسخگوی بخشی از نیازهای جامعه می باشند عرصه فعالیت های این سازمانها گسترده و متنوع است و از اقدامات خیریه ای تا تجاری . از تجاری تا فرهنگی-اجتماعی و... را در بر می گیرد. این گونه سازمانهای غیردولتی عنصر اصلی یک جامعه مدنی پویا قلمداد می شود این سازمانها مسائلی همچون کمک به تحقق اصل آزادی انجمن ها، تشویق کثرت گرایی در جامعه، ایجاد تعادل اجتماعی و قواعد قانونی آن، بالا بردن بازدهی منابع انسانی و مالی و... رادربردارند.

 

شکل گیری جامعه مدنی در ایران به ایجاد توازن میان بخش های دولتی و غیردولتی بستگی خواهد داشت. توسعه و استقرار مردم سالاری در ایران در گرو شکل گیری این جامعه مدنی همراه با تحول آن در درون دولت است. در گفتمان دولت و جامعه مدنی زمانی توازن حاکم می شود که نهادهای مردم سالار شکل گیرند. یک جنبه مشخص از این نهادهای مردم سالار، NGO است. توسعه نهادهای مردم سالار در ایران همواره با مشکلات و محدودیت هایی چه از جانب ساختار سیاسی و چه از جانب ساختار اجتماعی روبه رو بوده است. البته اقداماتی برای توسعه این سازمانها مخصوصا از سال1376 شمسی با روی کار آمدن فعالان جامعه مدنی صورت گرفت. اساسی ترین اقدام دولت در این زمینه را می توان تصویب آیین نامه اجرایی، تاسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی در بهمن 1381 بیان کرد.

 

دهه دوم و سوم انقلاب، فعالیت سازمانهای غیردولتی گسترده می گردد اگرچه هنوز مشکلات فراوانی برای فعالیت NGOها در ایران وجود دارد.اقدامات متعددی زمینه سازسازمانهای غیردولتی در ایران پس از سال 1376 شد. مسائلی همچون ظرفیت سازی و توانمند سازی چه درسطوح فردی سازمانی-محیطی، ایجاد نشستها و همایشها مانند نشست بوشهر (1376ش)، نشست مشهد (1380ش) کرمان و یزد و... کمک شایانی به ظهور NGOها در ایران کرد.

 

اما باید اذعان کرد کهرشد گسترده ارتباطات جهانی همچون اینترنت، ماهواره ها و در نهایت رشد آگاهی از یکسوو ایجاد ذهنیت مبتنی بر حل مشکلات از دل جامعه و (نه دولت) در میان مردم شعله ها را برای شکل گیری NGOها روشن نگه داشته است. اجرای برنامه سوم و چهارم توسعه زمینه را برای تقویت بخش غیردولتی فراهم آورده است بر اساس یک برآورد در سال 1358 تا 1384 تعداد سازمانهای غیردولتی در ایران پانزده برابر شده اند.

با بیان این مسائل باید اذعان کرد که با توجه به فرهنگ و حسن همکاری و نوع دوستی  در میان ایرانیان، جمهوری اسلامی ایران قابلیت های فراوانی در ایجاد و گسترش سازمانهای غیردولتی داراست. آسیب شناسی سازمانهای غیردولتی در ایران کمک فراوانی به شناسایی نقاط ضعف این سازمانها می کند. شناسایی این نقاط ضعف می تواند در آینده زمینه ساز حل این مشکلات و نواقص شود و به پویایی آنها کمک کند.

همانطور که آسیب های بیرونی همچون طرز نگرش دولت و حکومت به سازمانهای غیردولتی و ساختار حکومتی و... در رشد NGOها  موثرند. باید مهم ترین ضعف NGOها در ایران را ناشی از آسیب های درونی آنها نام برد. آسیب های درونی به مجموعه مسائل درون سازمان و ناشی از عملکرد کل سازمان و روابط بین آنها اطلاق می شود.

 

در یک نگاه رویکرد انتقادی به ساختار سازمان های غیردولتی مسائل مختلفی را می توان به عنوان آسیب های درونی استخراج کرد مسائلی همچون تک محوری و خودبرتر بینی افراد و اعضای فعال، عدم طی دوره های آموزشی و علمی و در نهایت آشنا نبودن با کار تشکیلاتی و گروهی حاشیه نشینی و نبود عملکرد حرفه ای بین اعضا. نبود ابتکار، خلاقیت و آفرینندگی، بی توجهی به مسائل روز، عدم دسترسی به دستگاه های تبلیغاتی و نداشتن یک سیستم اطلاع رسانی، دورماندن نخبگان فکری از این سازمانها و...از چالش های پیش روی سازمانهای غیردولتی در ایران است. در میان مشکلاتی که ارائه شد موانع و محدودیت های دیگری نیز وجود دارند که حیاتی تر و مهم تر قلمداد می شوند مهم ترین مساله تشکیل NGO توانایی مالی و مادی این سازمان می باشد.

 

امروزه مدرنترین سازمان های غیردولتی در دنیا از پیشرفته ترین راهها برای تامین هزینه های مالی خود استفاده می کنند.  نگاهی به ساختار NGOها در کشورهای پیشرفته و مخصوصا اروپایی این مساله را مشخص می سازد. امروزه سازمانهای غیردولتی از مسیرهای گوناگون و متفاوتی برای قدرت یابی مادی خود استفاده می کنند کمک های بین المللی و سازمانهای بین الملل- بخش خصوصی -داشتن خلاقیت و نوآوری و فروش کالا و محصولات سازمانها، حق عضویت و کمکهای مردمی  مجراهایی هستند که سازمانهای غیردولتی مدرن از آن استفاده می کنند.

در زمینه کمک های بخش خصوصی نیز باید عدم اعتماد بین بخش خصوصی و NGOها را از مهم ترین موانع قلمداد کرد. بخش خصوصی  با قدرت مالی خود در ایران می تواند زمینه ساز رشد NGOها  گردد و حتی از این سازمانها در راستای منافع خود نیز استفاده کند. NGOهای فعال همیشه با خلاقیت و نوآوری می توانند بخشی از هزینه های مالی خود را تامین کند محصولات و کالاهای فرهنگی -اجتماعی که توسط اعضای سازمان غیردولتی ساخته می شوند می تواند بخش قابل ملاحظه ای از هزینه مالی آن تامین کند. فروش نشریه روزنامه، بولتن های خبری و... امروزه در ردیف این نوآوری قرار می گیرند که متاسفانه بسیاری از سازمانهای غیردولتی از این عرصه دور هستند. در کنار مسائل فوق کمک های مردمی و حق عضویت اعضا به عنوان سنتی ترین روش مد نظر است.

مسلما دسترسیNGOها به شبکه سازی و فضای جهانی اینترنت نیز می تواند راه را برای گسترش ارتباط بینNGOها و همچنین با بازاریابی و تامین هزینه مالی نیز فراهم سازد ضمن اینکه اینترنت می تواند پل ارتباطی سازمان غیردولتی ایران با سازمانهای غیردولتی بین الملل گردد. رو آوردن NGOها به مسائل مشترک همچون مسائل زیست محیطی، حقوق شهروندی، موضاعات ویژه جوانان و... زمینه ساز رشد NGOها در ایران می گردد. از طرفی دولت و ساختار سیاسی نیز موظف به ایجاد شرایطی برای رشد NGOهاست و سازمانهای غیردولتی صدایی است که از دل جامعه و مردم برمی خیزد. دولت موظف است با قرار دادن امکانات خود در اختیار NGOها مخصوصا رسانه های گروهی (تلویزیون، رادیو و...) زمینه را برای هرچه بلندتر شدن این صدا فراهم آورد. طبیعتا با گذشت سی سال از انقلاب اسلامی و روی کارآمدن دهمین دولت این سوال بیش از گذشته مطرح می شود که جایگاه سازمانهای غیردولتی در آینده کجاست؟   

 

سایت روزنامه مردم سالاری

 http://www.mardomsalari.com/Template1/News.aspx?NID=59358 نسخه شماره 2135 - 1388/05/12