نویسنده: دکتر سعید بوحفص
کار داوطلبانه در جوامع انسانی همواره بهعنوان یکی از خالصترین جلوههای همبستگی اجتماعی، نوعدوستی و مسئولیتپذیری جمعی شناخته میشود. با این حال، این نوع فعالیت تنها زمانی معنا و ارزش واقعی پیدا میکند که بر پایه اصول اخلاقی استوار باشد. مقاله «کار داوطلبانه و مقتضیات حقوقی آن» نوشته دکتر سعید بوحفص، با تمرکز بر همین بُعد بنیادین، نشان میدهد که اخلاق نه یک عنصر حاشیهای، بلکه زیربنای هرگونه کنش داوطلبانه مؤثر و پایدار است.
مفهوم کار داوطلبانه از منظر اخلاقی
از نگاه نویسنده، کار داوطلبانه صرفاً به معنای «کمکرسانی ساده» یا «انجام وظیفه اجتماعی» نیست، بلکه باید جلوهای از فضیلت اخلاقی باشد. داوطلبی زمانی ارزشمند تلقی میشود که آزادانه، آگاهانه و بدون چشمداشت شخصی انجام گیرد.
بر اساس این دیدگاه، کار داوطلبانه ریشه در مجموعهای از ارزشهای اخلاقی دارد، از جمله:
- صداقت و پاکی نیت
- خیرخواهی و همدلی انسانی
- روحیه ایثار و ازخودگذشتگی
- مسئولیتپذیری اجتماعی
به تعبیر دکتر بوحفص، میزان و کیفیت فعالیت داوطلبانه میتواند شاخصی از رشد اخلاقی، فرهنگی و حتی تمدنی یک جامعه باشد.
اخلاق و انگیزه خالص در فعالیت داوطلبانه
یکی از محورهای مهم این مقاله، تمایز میان «داوطلبی حقیقی» و «داوطلبی ابزاری» است. نویسنده هشدار میدهد که زمانی که فعالیت داوطلبانه به ابزاری برای کسب منافع شخصی، شهرت اجتماعی، رزومهسازی یا بهرهبرداری سیاسی تبدیل شود، ماهیت اخلاقی آن دچار خدشه میشود.
در مقابل، داوطلبی اصیل بر پایه نیت خالص شکل میگیرد؛ نیتی که هدف آن کمک به دیگران، ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و تقویت همبستگی انسانی است. چنین داوطلبی نهتنها به حل مسائل اجتماعی کمک میکند، بلکه اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی را نیز افزایش میدهد.
ابعاد حقوقی و اجتماعی کار داوطلبانه
مقاله «کار داوطلبانه و مقتضیات حقوقی آن» علاوه بر بُعد اخلاقی، به جنبههای حقوقی داوطلبی نیز توجه ویژهای دارد. از نظر نویسنده، وجود چارچوبهای قانونی شفاف و حمایتی برای فعالیتهای داوطلبانه ضروری است تا:
- از سوءاستفاده احتمالی از داوطلبان یا جامعه هدف جلوگیری شود،
- حقوق داوطلبان و دریافتکنندگان خدمات حفظ شود،
- و فعالیت داوطلبانه بهصورت پایدار، سازمانیافته و مؤثر توسعه یابد.
در این نگاه، کار داوطلبانه نقطه تلاقی اخلاق، قانون و فرهنگ عمومی است و بدون توجه همزمان به این سه بُعد، نمیتواند نقش واقعی خود را در جامعه ایفا کند.
کار داوطلبانه؛ شاخصی برای سنجش بلوغ اجتماعی
در جمعبندی مقاله تأکید میشود که میزان مشارکت داوطلبانه و نوع نگرش جامعه به این فعالیت، یکی از معیارهای مهم سنجش بلوغ اجتماعی و فرهنگی است. جامعهای که ارزشهایی چون همبستگی، همکاری و مسئولیتپذیری را تقویت میکند، در مسیر توسعه انسانی و اخلاقی گام برمیدارد.
از دیدگاه نویسنده، داوطلبی اخلاقمحور نهتنها به کاهش مشکلات اجتماعی کمک میکند، بلکه به شکلگیری شهروندانی آگاه، مسئول و مشارکتجو منجر میشود.
جمعبندی
مقاله «کار داوطلبانه و مقتضیات حقوقی آن» نشان میدهد که اخلاق، قلب تپنده هر فعالیت داوطلبانه است. کار داوطلبانه زمانی معنا پیدا میکند که ریشه در نیت پاک، همبستگی اجتماعی و روحیه ایثار داشته باشد. در کنار آن، وجود بسترهای حقوقی مناسب میتواند این فعالیت را ساماندهی کرده و اثرگذاری آن را افزایش دهد.
.به بیان دیگر، کار داوطلبانه ترکیبی از اخلاق، قانون و وجدان اجتماعی است؛ ترکیبی که در صورت تحقق، میتواند مسیر توسعه اجتماعی و انسانی یک جامعه را دگرگون کند