نویسنده: کیومرث کلانتری*
احترام به محیط‌زیست و حفظ آن باید از سنین کودکی به افراد آموزش داده شود و با توجه به اینکه نونهالان و کودکان آینده سازان کشور هستند، ضرورت دارد آموزش‌های محیط‌زیستی در رابطه با نحوه مصرف و همچنین در مورد پسماند و مسائل مربوط به کاغذ و صرفه جویی‌ها از ابتدا به نونهالان آموخته شود. بر این اساس بسیاری از مسائل محیط‌زیستی در کتب دبستان و دبیرستان درج شده و حتی برای مهدکودک‌ها هم محتوای محیط‌زیستی تولید کرده‌ایم که توسط مربیان این آموزش‌ها ارائه می‌شود. این مربیان در دانشگاه‌ها در مورد مسائل زیست‌محیطی آموزش دیده اند و متبحر هستند. باید آموزش‌های محیط‌زیستی را آنقدر تکرار کنیم که به فرهنگ عمومی تبدیل شود، زیرا پایه سازان فرهنگ کودکان و دانش‌آموزان هستند. این افراد زمانی که به مقاطع بالاتر و کلاس یازدهم می‌رسند کتاب «انسان و محیط‌زیست» به آنها آموزش داده می‌شود و در مقطع دانشگاه هم کتاب «شناخت محیط‌زیست» به دانشجویان در قالب دو واحد درسی آموزش داده می‌شود. بر این اساس ما در سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت آموزش و پرورش معتقدیم باید مطالب محیط‌زیستی به صورت تدریجی به کتاب‌های درسی اضافه شود و این عزم در وزارت آموزش و پرورش وجود دارد. سند راهبردی همکاری‌های فرابخشی وزارت آموزش و پرورش، سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت نیرو تحت عنوان «آموزش حفاظت محیط‌زیست و مدیریت بر مصرف انرژی و آب» مبادله شده تا ما در ۱۰۵ هزار واحد آموزشی در سراسر کشور به دانش‌آموزان، علاوه بر آموزش حفاظت محیط‌زیست، مدیریت بر مصرف منابع را هم بیاموزیم. ضمن اینکه خود این آموزشگاه‌ها باید ملاحظات محیط‌زیستی را رعایت کنند، یعنی برای مثال از نور طبیعی حداکثر استفاده را بکنند و با استفاده از شیرهای هوشمند و لامپ‌های کم مصرف، کاهش پسماندها و کاهش استفاده از کاغذ وهمچنین استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر بتوانیم در محیطی که این آموزش‌ها ارائه می‌شود مسائل زیست‌محیطی را رعایت کنیم و همچنین بتوانیم از این راه به آینده سازان و نونهالان روش احترام به محیط‌زیست و حفظ آن را آموزش دهیم.
استفاده از ظرفیت سمن‌ها
حل مشکلات محیط‌زیست در گرو آموزش به مردم و به ویژه مردم محلی است. رویکرد کنونی سازمان حفاظت محیط‌زیست مشارکت عمومی برای حفاظت از طبیعت و گونه‌های موجود در آن است. برای محقق شدن اهداف زیست‌محیطی باید آموزش را از رده‌های سنی پایه آغاز کرد، چون کودکان آتیه سازان جامعه هستند. محیط‌زیست مجموعه‌ای از منابع انرژی موجود است که برای ایجاد تعادل در آن باید گیاهان، جانوران و آب و خاک و هوا از نظر کمی و کیفی در شرایط مناسبی باشند، زیرا این عوامل هم از یکدیگر تاثیر می‌پذیرند و هم روی هم تاثیر می‌گذارند. در صورت از بین رفتن این تعادل تخریب محیط‌زیست اتفاق می‌افتد که به صورت شیمیایی و بیولوژیکی پدیدار خواهد شد. شعار ملی ما برای حفظ محیط‌زیست اصل ۵۰ قانون اساسی است؛ با این مضمون که حفظ محیط‌زیست وظیفه عمومی است. محیط‌زیست سالم و پایدار از حقوق اولیه و مطالبات به حق همه زیست مندان است و این حق همه مردم است که در حفظ محیط‌زیست مشارکت کنند و مسئولیت داشته باشند. کشور ایران از ظرفیت‌های خوب طبیعی و انسانی برخوردار بوده و با توجه به اینکه امروز روی ریل توسعه قرار گرفته است، توسعه با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی صورت خواهد گرفت.
طرح محیط‌یار
طرح ملی محیط‌یار ابتدای سال ۱۳۹۱بر اساس موافقت‌نامه‌ای که مابین معاونت آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست و ادارات کل حفاظت محیط‌زیست صورت گرفت در برخی از استان‌ها اجرایی شد. این طرح در سازمان حفاظت محیط‌زیست در سراسر کشور انجام می‌شود اما ما از اول مهر برنامه‌ای مشترک با آموزش و پرورش تحت عنوان«یک ساعت با محیط‌بان» خواهیم داشت و محیط‌بانان با حضور در مدارسی که در مناطق تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست هستند، ابعاد کار خود را از طریق اهمیت حفظ محیط‌زیست و مناطق و اهمیت حفظ گونه‌های جانوری و گیاهی به افراد آموزش می‌دهند و آنها را تشویق می‌کنند. بر اساس این طرح دانش‌آموزان سالانه مسائل مختلف محیط‌زیست را به مدت دو ساعت آموزش می‌بینند که این آموزش همراه با تشویق موجب افزایش احساس مسئولیت دانش‌آموز نسبت به محیط‌زیست می‌شود. در طرح محیط‌یار از هر ۲۰ دانش‌آموز یک نفر به‌عنوان محیط‌یار انتخاب‌شده، همچنین خدمات و امکاناتی همچون کاور ویژه محیط‌یاری، دفترچه جریمه زیست‌محیطی، کتابچه‌های آموزشی متعدد و اردوهای مرتبط با محیط‌زیست به این دانش‌آموزان ارائه می‌شود تا با واقعیات مواجه شوند. در واقع این اقدامات جهت آموزش تجربی دانش‌آموزان در راستای شناخت ارتباط مهم محیط‌زیست و زندگی انسان‌ها و آموزش اهمیت و نحوه نگهداری از چرخه طبیعت است. ارتباط بین دانش‌آموزان محیط‌یار و اداره محیط‌زیست تا مقاطع بالاتر برقرار است و نظرسنجی‌های دوره‌ای از عملکرد محیط‌یاران همچنین انتقادات و پیشنهاد‌ات دانش‌آموزان جهت بهبود نحوه اجرای طرح انجام و نظرات در پایش سال آینده لحاظ می‌شود. در دو سال اخیر اجرای طرح محیط‌یار با ضعف‌هایی همراه بود که خوشبختانه با استقبال و تامین اعتبار امسال اجرای این طرح را با توان بیشتری دنبال می‌کنیم.این کار هم برای دانش‌آموزان و هم برای معلمان و اولیا باعث آشنایی با توسعه فرهنگ محیط‌زیست می‌شود و لازمه جذب مشارکت بیشتر مردم هم این است. امیدواریم در ابتدای سال تحصیلی جاری توسعه فرهنگ حفاظت محیط‌زیست را داشته باشیم و مشارکت را افزایش دهیم. مشارکت مردمی یعنی توسعه یافتگی جامعه و حضور مردم در مباحث محیط‌زیست، یعنی اهمیت دادن به زندگی و زیست و منابع. طرح محیط‌بان در مدارس از اول مهر شروع می‌شود و جزوه‌ها و مباحث آموزشی آن توزیع می‌شود و معلمان و اولیا و دست اندرکاران آموزش و پرورش با اهمیت حفظ محیط‌زیست آشنا می‌شوند. هدف از اجرای این طرح ارتقای سطح آگاهی افراد نسبت به محیط‌زیست با رویکرد تغییر در نگرش، تصمیمات، رفتار و عادات آنهاست. اعضای این طرح که محیط‌یاران خوانده می‌شوند سه گروه محیط‌یار مدرسه شامل کلیه دانش‌آموزان، محیط‌یار علمی شامل دانشجویان و اساتید علاقه‌مند به محیط‌زیست و محیط‌یار اجتماعی می‌شوند.
* مدیر کل آموزش سازمان حفاظت محیط‌زیست
منبع: آرمان