«تنها يک مدرسه استثنايي در سراوان وجود دارد که به‌دليل کمبود امکانات جوابگوي نيازهاي اين بچه‌ها نيست. وقتي به اينجا آمديم، متوجه شديم بعضي از بچه‌هاي نابيناي ساکن اين شهرستان و روستاهاي اطراف آن به‌دليل نبود فضاي آموزشي مناسب درس و مدرسه را رها مي‌کنند. خيلي از آنها حتي عصا و عينک براي تردد در سطح شهر ندارند.» اينها روايت يک فعال مدني از زندگي کودکان نابيناي شهرستان سراوان در استان سيستان‌وبلوچستان است. براي بچه‌هاي اين منطقه که در بخش بلوچستان استان واقع شده، محروميت در چند مرحله اتفاق مي‌افتد. محروميت‌هاي جسماني اوليه که ناشي از اختلالات ژنتيکي است و محروميت‌هايي که ساختار اجتماعي بي‌توجه به حقوق معلولان به آنها تحميل مي‌کند. انجمن حامي از جمله نهادهاي مدني فعال در حوزه آموزش است که در سال‌هاي گذشته پروژه‌هاي موفقي را در راستاي احياي حقوق آموزشي کودکان بازمانده از تحصيل در مناطق محروم به انجام رسانده است. حالا و در تازه‌ترين اقدام، قرار است با کمک حامي، تنها مدرسه استثنايي شهرستان سراوان در سيستان‌وبلوچستان مجهز به کتابخانه‌اي براي نابينايان شود. انگيزه بخشي به دانش‌آموزان نابيناي بازمانده از تحصيل براي ورود به مدرسه، ارائه آموزش تخصصي به آموزشياران استثنايي، تجهيز کتابخانه به ماشين بريل و حتي ايجاد فضايي براي تفريح کودکان نابينا اين منطقه از جمله اهداف حامي براي به انجام رساندن اين پروژه است. مسئول کارگروه کتابخانه‌هاي اين انجمن مي‌گويد: در طول مدت فعاليتمان متوجه شديم که بچه‌هاي نابيناي منطقه ديده نمي‌شوند و در تخصيص منابع کنار گذاشته شده‌اند.
روايت کودکاني که به‌خاطر نابينايي در خانه مي‌مانند
چند ماه پيش بود که سرپرست اداره بهزيستي سراوان در مصاحبه با يکي از خبرگزاري‌ها گفته بود بيشترين آمار معلولان در سراوان عقب‌مانده ذهني هستند که اغلب به‌دليل ازدواج‌هاي فاميلي کودکاني با اين مشکل در اين شهرستان متولد مي‌شوند. اين مشکل در مورد کودکان و نوجوانان نابينا و کم‌بيناي سراواني هم که در تنها مدرسه استثنايي اين شهر درس مي‌خوانند هم وجود دارد. عبدالعزيز ارباب گفته بود، اين افراد به‌دليل ضعف‌هايي که در حوزه توانبخشي وجود دارد از دسترسي به امکانات بهينه محرومند. او يکي از دلايل اين امر را کمبود امکانات جهت تردد اين افراد در اماکن عمومي عنوان کرده بود. نکته‌اي که به گفته بتول سليماني، مسئول کارگروه کتابخانه‌هاي انجمن حامي، يکي از عمده‌ترين مشکلات کودکان نابيناي اين شهر است و اغلب منجر به ترک تحصيل يا بازماندگي از تحصيل اين کودکان مي‌شود.
سليماني مي‌گويد: انجمن حامي سال‌هاست که در اين مناطق اقدام به تأسيس و راه‌اندازي فضاهاي آموزشي مي‌کند. در حين تحقيقاتمان براي تأسيس فضاهاي آموزشي و کتابخانه متوجه شديم خيلي از بچه‌هايي نابينا يا کم‌بينا که در اين منطقه هستند به‌دليل نبود وسايل مناسب آموزشي انگيزه‌اي براي حضور در مدرسه استثنايي ندارند و به مدرسه نمي‌آيند. همين مسئله باعث مي‌شود اغلب آنها از تحصيل بازبمانند. سليماني از کمبود امکانات براي بچه‌هاي نابينا و کم‌بيناي اين مناطق مي‌گويد: بعضي از اين بچه‌ها از داشتن عينک و عصا محرومند، طبيعتا در چنين شرايطي امکان استفاده از اماکن عمومي و مدارس را پيدا نمي‌کنند و خانه‌نشين مي‌شوند.
سليماني مي‌گويد: در اين مناطق بچه‌ها به‌خاطر ناتواني‌هايي که دارند به يک عضو اضافه در خانواده تبديل شده‌اند و اغلب به‌دليل نابينايي، از خانه خارج نمي‌شوند. عمده‌ترين دليلي که ما را متقاعد کرد تا در اين منطقه اقدام به ساخت کتابخانه کنيم اين است که با بهره‌گيري از ابزار و ادوات لازم شرايطي را ايجاد کنيم تا به اين شکل کودکان نابيناي منطقه سراوان جذب محيط بيرون از خانه شوند. به‌همين‌دليل يکي از برنامه‌هاي جانبي که در کنار تجهيز کتابخانه به وسايل مخصوص نابينايان درصدد انجامش هستيم اين است که وسايل بازي براي کودکان فراهم کنيم مثل تاب و سُرسره و امکانات تفريحي قابل‌استفاده براي نابينايان تا بچه‌ها انگيزه شان براي جمع‌شدن و حضور در مدرسه بيشتر شود. به گفته او، در شهر سراوان تنها يک مدرسه استثنايي وجود دارد که با کمبود امکانات آموزشي براي دانش‌آموزان نابينا مواجه است. او ادامه مي‌دهد: در اين منطقه تنها يک مدرسه استثنايي وجود دارد که با وجود امکانات محدود خود همه گروه‌هاي داراي شرايط خاص را پوشش مي‌دهد. هريک از اتاق‌هاي اين مدرسه متعلق به يک گروه چند نفره است که شامل معلولان ذهني- حرکتي، ناشنوايان و نابينايان مي‌شود. بااين‌حال، کمبود امکانات باعث شده برخي از دانش‌آموزان داراي شرايط خاص رغبتي براي ادامه تحصيل نداشته باشند.
کمبود وسايل گرمايشي و سرمايشي در مدارس
انجمن حامي درصدد است تا بخش ويژه نابينايان تنها مدرسه استثنايي سراوان را مجهز به کتابخانه کند تا به اين شکل دانش‌آموزان از حداقل امکانات آموزشی برخوردار شود. سليماني ادامه مي‌دهد: درحال‌حاضر 9 دانش‌آموز در اين مدرسه تحصيل مي‌کنند که با روستاهاي اطراف مجموعا تعداد دانش‌آموزان کم‌بينا و نابينا به 31 نفر مي‌رسد.
مسئول کارگروه کتابخانه‌هاي انجمن حامي از کمبود تجهيزات آموزشي و رفاهي براي نابينايان در اين مدرسه مي‌گويد و ادامه مي‌دهد: اين مدرسه، فاقد تجهيزات آموزشي مخصوص نابينايان است. وسائل گرمايشي و سرمايشي در اين مدرسه مناسب نيست. بخاري‌هاي نفتي و کولرهاي آبي در اين مدرسه وجود دارد که نامناسب است. به گفته سليماني، اين دانش‌آموزان به‌دليل دسترسي نداشتن به امکانات ويژه آموزشي مانند کتاب‌هاي برجسته‌نما و گويا، کامپيوتر و ... اغلب بي‌انگيزه هستند و در خانه مي‌مانند. اين درحالي است که به گفته او، يکي از مشکلات عمده نابينايان اين است که براي کارکردن با بريل نبايد دست‌هايشان سرد باشد. سليماني مي‌گويد: به‌همين‌دليل ما به‌دنبال اين هستيم تا در آنجا کولر اسپيلت نصب کنيم تا بچه‌ها از حداقل براي حضور در فضاي آموزشي درگير اين مشکلات نباشند. به گفته او، در اين مدرسه استثنايي، گروه‌هاي مختلف دانش‌آموزان از پيش‌دبستاني تا ديپلم حضور دارند که با محروميت‌هاي مختلفي مواجه هستند. «برخي از اين دانش‌آموزان فاقد عصا هستند و با مشکلات زيادي مواجه‌اند و ما بايد اين امکانات حداقلي را براي اين بچه‌ها فراهم کنيم. از طرفي فضاي آموزشي هم استاندارد نيست. اتاقي که در اين مدرسه استثنايي براي دانش‌آموزان نابينا و کم‌بينا وجود دارد، با موکت پوشيده شده درحالي‌که فضاهاي آموزشي مختص کودکان نابينا و کم‌بينا بايد مجهز به لمينت يا پارکت باشد تا دانش‌آموز با عصايش مسير را تشخيص دهد.»
راه‌اندازي کمپيني براي کمک به کودکان نابيناي سراوان
اين فعال مدني تأکيد مي‌کند: از لحاظ تعريف جهاني براي نابيناها، مکان آموزش بايد پارکت باشد و براي کم‌بيناها هم چارچوب درها و فضاها با رنگ‌هاي تند مشخص شود و پنجره‌ها هم نورگير باشد. خيلي از اين بچه‌ها دلشان مي‌خواهد در چنين جايي حضور داشته باشند. آنها دلشان مي‌خواهد يک ساعت يا چرتکه يا وسيله بازي براي نابينايان وجود داشته باشد اما چنين شرايطی متأسفانه وجود ندارد. او به کمپيني که در نتيجه همين طرح شکل گرفته اشاره مي‌کند و مي‌گويد: قرار است با راه‌اندازي کمپيني با عنوان «دستاني که مي‌خوانند» از ظرفيت مردم و بخش خصوصي براي تجهيز کتابخانه و فضاي فرهنگي - تفريحي و وسايل و بازي‌هاي فکري براي اين بچه‌ها استفاده کنيم؛ در نتيجه اين مشارکت‌ها تاکنون توانسته‌ايم، سه ماشين بريل دسته دوم براي اين بچه‌ها تهيه کنيم چون تا قبل از اين حتي ماشين بريل هم نداشتند. يکي از اهداف انجمن حامي براي ارتقای سطح آموزش به دانش‌آموزان نابيناي منطقه سراوان، آموزش و تربيت آموزشياران اين مدرسه استثنايي است. سليماني مي‌گويد: يکي از مهم‌ترين برنامه‌هاي ما تربيت و آموزش معلم و مربيان اين مرکز است تا بتوانند با درک شرايط اين کودکان و خانواده‌هايشان آنها را جهت حضور در مدرسه ترغيب کنند؛ يعني تلاشمان اين است که صرفا سخت‌افزاري کار نکنيم و عمليات نرم‌افزاري که تربيت آموزشياران استثنايي است در اين منطقه اهميت ويژه‌اي دارد. سليماني مي‌گويد: تلاش ما اين است که شرايطي را ايجاد کنيم که اين افراد در درجه اول ديده شوند و مطالبات آنها در سياست‌گذاري‌ها گنجانده شود. اگر شرايطي فراهم شود که اين بچه‌ها از خانه‌ها بيرون بيايند، آن وقت مي‌توانيم اميدوار باشيم که تغييري در وضعيت دانش‌آموزان نابيناي اين منطقه ايجاد شود. برنامه ما اين است که کار احداث و راه‌اندازي اين کتابخانه را تا اول مهر به اتمام برسانيم.
تلنگري به اجرا نشدن منشور حقوق نابينايان
انگيزه‌بخشي به کودکان نابيناي بازمانده از تحصيل، به‌واسطه فعاليت يک نهاد مدني در مناطق محروم گرچه بخش غيردولتي را در رصد و پپگيري مطالبات گروه‌هاي مختلف اجتماعي سربلند خواهد کرد اما نقدهايي را هم متوجه عدم اجراي سياست‌گذاري‌ها در مورد حقوق نابينايان خواهد کرد. بر‌اساس قانون اساسي، توجه به کرامت انساني و رعايت عدالت در جامعه از اصول پايه نظام جمهوري‌اسلامي ايران بوده و دولت موظف است خدمات عادلانه و مطلوبي را براي اقشار مختلف جامعه تأمين کند. در‌اين‌راستا نابينايان که جز جامعه مستعد و داراي معلوليت و محدوديت خاص هستند، مي‌بايست مورد توجه ويژه‌اي قرار گرفته و دولت وظيفه دارد زمينه رشد، بالندگي، نشاط، سلامت، تأمين اجتماعي و رفاه در زندگي را همانند ساير شهروندان کشور براي آنها نيز فراهم کند. بند چهارم منشور حقوق نابينايان و کم‌بينايان کشور مي‌گويد: «نابينا حق دارد: آموزش او در تمامي سطوح مختلف آموزش (از مهدکودک تا دانشگاه) به‌صورت رايگان باشد و از متوليان امر بخواهد که امکانات لازم را براي تحصيل وي فراهم آورد.» همچنين در بند «12» اين منشور با اشاره به ايجاد زمينه‌هاي تفريحي براي نابينايان آمده است: نابينا حق دارد تفريح کند و در اين مسير موانعي را نبيند و از متوليان امر بخواهد زمينه‌هاي تفريح وي را فراهم آورند. همچنين در قانون جامع حمايت از معلولان و در مواد متعدد آن لزوم ايجاد شرايط و تسهيلات خاص براي بهره‌مندي افراد داراي اختلالات جسماني از امکانات آموزشي و عمومي تأکيد شده است.
منبع: وقایع اتفاقیه