گرگ‌ها دركمين كودكان نشسته‌اند و ثمره زندگي خانواده‌ها، در معرض خطرات بسياري قرار گرفته است. امروز كودكان و نوجوانان كشور در معرض آسيب‌ها و بزه‌هاي گوناگوني هستند. آدم‌ربايي، تعرض، آزارجنسي، اعتياد كودكان و نوجوانان، كار كودك و... از عمده‌ترين معضلاتي هستند كه كودكان و نوجوانان با آن‌ها مواجه‌اند. هنوز واقعه تلخ تجاوز و مرگ ستايش را از ياد نبرده بوديم كه دوباره ماجراي آتنا جامعه را در شوك و بهت فرو برد. خانواده‌هايي كه هزاران اميد و آرزو براي دختران‌شان داشتند، حال بايد با غم تعرض و مرگ آن‌ها روزگار خود را بگذرانند. اتفاقي كه نه تنها خانواده‌هاي آنان بلكه احساسات جامعه را نيز جريحه‌دار كرده و همگان در انتظار اعمال مجازات عاملان جنايت‌ها هستند.
از سوي ديگر نيز برخي از كودكان، خود گرفتار بزه و جرايمي مانند سرقت، اعتياد، ايراد ضرب و جرح و... شده‌اند كه كارشناسان عمده‌ترين دليل اين آسيب‌ها را فقر و مشكلات اقتصادي خانواده‌ها مي‌دانند. هرچند كه كودكان اتباع خارجي را نيز نمي‌توان از نظر دور داشت؛ خانواده‌هايي كه اكثر آن‌ها به صورت غيرقانوني وارد كشور شده‌اند و حال بدون مجوز در ايران زندگي مي‌كنند و كودكان آن‌ها نيز غالبا در خيابان‌ها به دستفروشي و كار مشغول هستند و از اين لحاظ نيز در معرض انواع آسيب‌ها قرار دارند. موارد بالا گوشه‌اي از مشكلات و آسيب‌هايي است كه برخي از كودكان و نوجوانان به عنوان آينده‌سازان جامعه با آن دست به گريبانند. اين درحالي است قوانين موجود، توان كمك به اين كودكان را ندارد.
امروز كودكان بيش از پيش به حمايت خانواده‌ها و مسئولان نياز دارند. اين قشر آسيب‌پذير جامعه چشم‌انتظار ياري و كمك مسئولان براي احقاق حقوقي هستند كه قوانين براي‌شان درنظر گرفته است. هرچند كه قوانين فعلي نيزبه علت ناكافي بودن، نمي‌توانند به خوبي حقوق آن‌ها را استيفا كنند.در اين زمينه بسياري از كارشناسان معتقدند کاهش آسیب‌هاي حوزه کودکان و نوجوانان مستلزم اجرای قوانین حمایتی است. هرچند بايد گفت لايحه حمايت از كودكان و نوجوانان در مجالس مختلف دست به دست مي‌شود و جزو لوايحي است كه سال‌هاست در مجلس خاك مي‌خورد. لايحه‌اي كه گفته مي‌شود بسياري از حقوق كودكان و نوجوان در آن لحاظ شده و مي‌تواند حامي خوبي براي آنان باشد.
اما با توجه به مشكلات و خطرات مختلفي كه كودكان و نوجوانان را تهديد مي‌كند، علاوه بر قوانين، ضرورت حمايت از اين قشر جامعه بيش‌از بيش نمود پيدا مي‌كند كه در اين رابطه طرح نماد يا نظام مراقبت دانش‌آموزي در معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوع قضاییه شكل گرفته و جزيیات آن نيز اردیبهشت سال ۱۳۹۵ از سوی معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور رسانه‌ای شد. هدف کلی آن، توانمندسازی دانش‌آموزان و مقابله با آسیب‌های اجتماعی از طریق مداخله بموقع و موثر با استفاده از رویکرد پیشگیری رشدمدار بيان شده‌است .اجرای این طرح تا حدودی می‌تواند آسیب‌هاي كودان و نوجوانان را کاهش دهد، اما آن‌گونه که معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور تاکید کرده طرح‌هایی از این دست به تنهایی نمی‌تواند موثر باشد. مسعودی‌فرید در این زمینه معتقد است «طرح‌هایی مانند نماد به نوعی مددکاری اجتماعی برای دانش‌آموزان به‌شمار می‌آید اما دانشگاه‌ها و گروه‌های مددکاری اجتماعی نیز باید نگاه خود را تغییر دهند و به سمت مددکاری اجتماعی تخصصی بروند؛ به آن معنا که گرایش‌های مختلف مددکاری اجتماعی مقاطع تحصیلی، مددکاری اجتماعی در زندان‌ها و مددکاری اجتماعی در محیط خانواده ایجاد شود».
هرچند طرح نماد در مورد دانش‌آموزاني است كه در مدارس تحصيل مي‌كنند و تمامي كودكان و نوجوانان را در برنمي‌گيرد اما مي‌توان آن را گام بزرگي در جهت رعايت حقوق كودكان دانست زيرا تعداد زيادي از كودكان در مدارس تحصيل مي‌كنند و مي‌توانند تحت مراقبت اين طرح بوده و از مزاياي آن بهره‌مند شوند.
اما اين طرح چگونه و از چه زماني قرار است اجرايي شود؟ با توجه به اينكه طرح نماد در آغاز راه بوده و هنوز به صورت سراسري در مدارس كل كشور اجرايي نشده، ممكن است ابهاماتي در مورد آن وجود داشته باشد كه در اين زمينه با «محمدباقر الفت»، معاون پيشگيري از جرم قوه قضاييه به گفت‌وگو نشستيم و ايشان پاسخگوي سوالات ما در مورد اين طرح بود.
آقاي الفت، كمي در مورد اجراي طرح نماد يا نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان توضيح بفرماييد و اينكه اين طرح چگونه قرار است اجرايي شود؟
برنامه نماد در واقع به عنوان ائتلاف ملي براي مراقبت از دانش‌آموزان است. قرار است اين طرح در درجه اول درمحيط مدرسه و سپس در خانواده و جامعه اجرايي شود و مهم‌ترين شاخص اين برنامه، همياري و همكاري سازمان‌ها براي اجراي هرچه بهتر آن است.
بايد گفت برنامه نماد، اولين ائتلاف ملي در اين سطح و با اين گستردگي است كه 13دستگاه به منظور اجرای این برنامه با هم مشارکت و همکاری دارند.در اين زمينه معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوع قضاییه، به عنوان بنیان‌گذار و طراح برنامه نماد در همکاری با وزارت آموزش و پرورش به عنوان مجری اصلی این برنامه و سایر دستگاه‌ها، تاکنون جلسات متعددی را برگزار کرده است.
هدف از اجراي اين طرح چيست و در حال حاضر این طرح در چه مرحله‌اي قرار دارد؟
يكي از مزيت‌هاي برنامه نماد، سيستماتيك بودن آن است كه پس از انجام تحقیق و پژوهش سازماندهی شده است.
در حال حاضر اين برنامه با همكاري معاونان پيشگيري دادگستري استان‌ها و ادارات آموزش و پرورش درحال اجراست و همواره اجراي اين برنامه در شوراي پيشگيري استان‌ها رصد و پايش شده تا موانع آن برطرف و نقاط قوت آن نيز شناسايي شود. اميدواريم با اجراي اين برنامه، نسل آينده ما پس از پایان تحصیل در مدارس، با كمترين آسيب اجتماعي مواجه شوند.
وزارت آموزش و پرورش به عنوان نهاد متولي اين برنامه در اين زمينه چه وظايفي را برعهده دارد و آيا نياز است مباحث پيشگيري از وقوع جرم در كتب درسي نيز گنجانده شود؟
البته در بحث نماد اصلاحات در كتب درسي مدنظر قرار گرفته و قرار بر اين است كه مباحث پيشگيري در آن‌ها گنجانده شود.دراين زمينه ماده 211 قانون توسعه پنجم نيز به وارد كردن مباحث پيشگيرانه در كتب درسي اشاره كرده است و وزارت آموزش و پرورش نيز كه وظيفه اصلي تهيه و اصلاح كتاب‌هاي درسي را به عهده دارد، در اين زمينه اقدامات خوبي انجام داده است. ولي در اثر نظام مراقبت دانش آموزی يا نماد هنوز به اين مباحث ريز پرداخته نشده است و فعلا در استان‌ها مدارسي به عنوان پايلوت اجراي طرح انتخاب شده‌اند و جلساتي نيز با مديران و اولياي دانش‌آموزان برگزار شده و در زمينه طرح، توضيحات مفصلي ارائه شده است.
آقاي الفت با توجه به رسانه‌اي شدن موارد متعدد تعرض به كودكان طي سا‌ل‌هاي اخير، آيا در اين طرح آزارجنسي و تعرض به كودكان نيز مورد توجه قرار گرفته است؟
اگرچه این موضوع بسیار با اهمیت و از منظر والدین، شهروندان و مسئولان واجد اهمیت ویژه‌ای است و موضوعي حساسیت برانگیز است، اما آمار موجود حاکی از آن است که وقوع چنین جرایمي درسطح کشور بسیار معدود اعلام شده است. در برنامه نماد، به عناوين مجرمانه ديگري مانند اعتياد و تنبيه كودكان در مدارس پرداخته شده است. اصولا موضوع تعرض به كودكان از مباحثي است كه ممكن است دغدغه ذهنی برای والدین و سرپرستان آن‌ها در جامعه ايجادكند و بازكردن و پرداختن به اين موضوع در حالي كه فراوانی آثاری در ارتباط با آن وجود ندارد، به نظرمي‌رسد به صلاح جامعه نباشد. تعرض و آزار جنسی کودکان، موضوعي است كه به عنوان آسيب احتمالي درآينده مي‌تواند موضوع پایان‌نامه‌های مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد باشد و همچنین تحقیق و پژوهش‌هایي علمی دراین باره انجام شود.
اين برنامه فقط مخصوص دانش‌آموزان است يا شامل كودكاني كه در مهدكودك‌ها هستند نيز مي‌شود؟
درحال حاضر منحصرا شامل دانش‌آموزان مدارس است.
منبع: قانون