دستگیری کودکان کار، خبری است که این روزها موج آزار افکار عمومی را به دنبال داشته است. در روزهای گذشته وقتی خبر ناپدید شدن سه کودک کار دستگیر شده از سوی سازمان بهزیستی سر زبان ها افتاد، موج نارضایتی مردم از برخوردهای قهری سازمان بهزیستی با این کودکان بالا گرفت؛ چنانچه یک عضو مجمع نمایندگان تهران، این برخوردها را مصداق کودک آزاری معرفی کرد و گفت که روال جدید سازمان بهزیستی مبنی بر دستگیری کودکان کار، مشکلی را حل نمی‌کند. این کودکان که زودتر از سن واقعی درگیر مشاغل کاذب شده اند به میزان کافی از تبعیض‌ها و محرومیت هایی که زمینه نوع زندگی آنها را فراهم آورده، در رنج و معرض انواع آسیب ها هستند. دستگیری و انتقال‌شان به مراکزی که به این منظور در نظر گرفته شده است، با روحیه آنان چه خواهد کرد؟ سازمان بهزیستی گفته که این کودکان برای جلوگیری از انتقال به این مراکز فرار کرده اند! البته که این یک فرضیه است وچیزی از بار مسئولیت سازمان بهزیستی در خصوص گم شدن این کودکان کم نمی کند. اما اگرحتی فرار این کودکان فرضیه درستی باشد، آیا حق ندارند؟ مراکز نگهداری این کودکان آن‌گونه که از گفته فعالان حقوق کودکان کار بر می آید، چیزی شبیه به اردوگاه است که کودکانی در سنین مختلف و با انواع بیماری ها بدون اینکه غربالگری صورت گرفته باشد، در کنار هم و در بدترین شرایط نگهداری می شوند. کودکانی که برای حضورشان در خیابان تقصیری متوجه آنان نیست، حق دارند که از اردوگاه هایی به نام مراکز نگهداری کودکان کار فرار کنند.
آزادی کودکان کار با اوراق هویتی!
چندی قبل وقتی خبر دستگیری کودکان کار موج فضای مجازی و رسانه ها را درنوردید، «طیبه سیاوشی» عضو مجمع نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که روال جدید سازمان بهزیستی در این خصوص صحیح نیست و سه کودک کار گمشده نیز طبق استعلام ها در هیچ کدام از مراکز نگهداری کودکان کار حضور ندارند! آمار نشان می دهد که در آن روز ١٣١کودک دستگیر شده را به مرکز یاسر آورده‌اند و همان روز ۷۰ کودک افغانی، پیش از تشکیل پرونده مددکاری و مشاوره برای ردشدن از مرز به اردوگاه ورامین اعزام وهمچنین بچه‌های زیر ۱۲ سال به مرکز بعثت منتقل شده اند. به گفته سیاوشی، خانواده‌های برخی کودکان برای آزادی بچه‌ها جلوی در جمع شده بودند ولی اقدامی صورت نگرفته است و بعضی از این خانواده‌ها حتی مطمئن نبودند فرزندان‌شان در آن مرکز هستند یا نه. متاسفانه سه کودک گم شده نيز، نه در مرکز یاسر بودند و نه در مرکز بعثت. تهدیدهای زیادی از جمله دزدیدن و آزار جنسی، چنین کودکانی را تهدید می کند. «طاهره پژوهش» عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز اجرای طرح «جذب و ساماندهی کودکان کار و خیابان» را غیر کارشناسی دانست و گفت: « این کودکان بار معیشت خانواده‌های خود را به دوش می‌کشند. لازم است آن ها را آزاد و در عوض، طرح بازدید از منزل آنان را در لیست برنامه‌های خود بگذارند». این عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان افزود: « در پی مطالبات سازمان‌های مردم نهاد، مسئولان بيان کردند خانواده‌های ایرانی با مراجعه به مراکز یاسر و بعثت و در صورت داشتن اوراق هویتی، می‌توانند کودک خود را از مراکز آزاد کنند، سپس برای آنان پرونده مددکاری ایجاد خواهد شد».
كودكان كار ايراني در كنار خارجي ها
بنا به گفته مسئولان، حدود 300 تا 400 کودک از اول هفته گذشته تاکنون در تهران جمع‌آوری شده‌اند که در این میان کودکان افغان به اردوگاه ورامین و کودکان ایرانی نیز به دو مرکز یاسر و بعثت ارجاع شدند. کودکان جمع آوری شده در این طرح در مرکز یاسر و بعثت نگهداری می‌شوند و در بین کودکانی که در مرکز یاسر جمع‌آوری شده‌اند، تعداد زیادی کودک ایرانی وجود دارد که پدر و مادر آنان با شناسنامه پشت در مرکز مانده‌اند؛ این در حالی است که در میان کودکان دستگیر شده، کودکان خارجی (اتباع) که دارای کارت آمایش یا پاسپورت هستند نیز دیده می‌شود. کودکان افغان به اردوگاه ورامین اعزام شده‌اند که وضعیت آنجا را نمی‌دانیم.بر اين اساس، روز سه‌شنبه 21 شهریور، 131 کودک در جریان این طرح جمع‌آوری شدند و پنج‌شنبه 23 شهریور نیز، 50 کودک دیگر را به این مراکز آوردند. از میان کودکانی که جمع‌آوری شده بودند، برخی (اتباع) رد مرز شدند؛ این در حالی است که هم‌اکنون تعداد دقیق کودکان جمع‌آوری‌شده در این طرح مشخص نيست.طبق آمارهای ارائه شده در جلسه روز گذشته، حدود 300 کودک از اول هفته گذشته تاکنون در تهران در جریان این طرح جمع‌آوری شده که در این میان، کودکان افغان به اردوگاه ورامین، اعزام و کودکان ایرانی با سن بالاتر به مرکز یاسر و کودکان ایرانی که سن کمتری داشتند، به مرکز بعثت فرستاده شده‌اند.عضو انجمن حمايت از كودكان در همين باره با بیان اینکه مسئولان اجرای این طرح، ادعا می‌کنند که برای مبارزه با تکدی‌گری این طرح را آغاز کرده‌اند، گفت كه این طرح متوقف نخواهد شد اما به واسطه مطالبات سازمان‌های مردم نهاد، قرار شد کارگروهی برای پیگیری وضعیت کودکان جمع‌آوری شده در این طرح با حضور نمایندگان سه سازمان مردم نهاد تشکیل شود.چرا مسئولان برای زیباسازی شهرها و پاک کردن چهره معابر از حضور کودکان کار و خیابان، اقدام به اجرای چنین طرح‌هایی می‌کنند، در حالی‌که اجرای چنین طرح‌هایی کودکان را به سمت کارگاه‌های زیرزمینی برده و آنها اقدام به کارهای پرخطر خواهند کرد.
رد مرز کردن کودکان افغان
خطر مهمی که کودکان کار خانواده های اتباع بیگانه را تهدید می کند، رد مرز کردن این کودکان است. طبق اخباری که روزهای گذشته منتشر شد، شایعاتی در مورد انتقال این کودکان به اردوگاه و رد مرز کردن شان مطرح است، در حالی که خانواده های آن ها همچنان ساکن ایران هستند. برخی از مادران این کودکان می‌گویند که کودک مرا دستگیر كردندو به جرم کار کردن قصد دارند او را رد مرز کنند. در این خصوص اما «فریده اولادقباد» نایب رییس مجمع نمایندگان استان تهران گفت « وضعیت اقامت کودکان کار و متکدیان خارجی باید بررسی شود. این کودکان دارای کارت اقامت و ویزا نیستند و با تکدی گری چهره شهر را مخدوش و زمینه آسیب هایی را فراهم کرده اند؛ بنابراین مهم‌ترین راهکار جلوگیری از آسیب های ناشی از تکدی گری ساماندهی آنها است». اما ساماندهی با دستگیری متفاوت است ؛به خصوص اگر شایعه رد مرز در میان باشد. اولاد قباد تاکید کرده که مرزها باید تقویت و از هر گونه ورود غیرقانونی اتباع بیگانه به کشور جلوگیری شود تا دیگر شاهد تکدی‌گری کودکان اتباع بیگانه در کشور نباشیم اما محمد لطفی فعال حقوق کودکان گفته که دستگیر شدن و رد مرز این کودکان ،زیر پا گذاشتن قواعد حقوقی و انسانی است. به گفته وی دستگیری اشخاص زیر ۱۸ سال به دلیل کار کردن و رد مرز کردن برخی از آنان که از اتباع خارجی هستند، پاک کردن صورت مساله مشکل کودکان کار است. مسئولان با ساده‌انگاری تمایلی به پاسخ دادن به این مشکل ندارند و می‌خواهند به این شیوه این مشکل را حل کنند. کشور ما متعهد شده است که برای کودکانی که در خاک این کشور زندگی می‌کنند، شرایط رفاهی و انسانی برای زندگی فراهم کند. این در حالی است که این کودکان بعد از رد مرز دوباره توسط قاچاقچیان به کشور برمی‌گردند. لطفی خاطر‌نشان کرده که باید برای حل مشکل این کودکان ابتدای امر به فقری که این کودکان درگیرش هستند، فکری کرد.
ارائه گزارش و طرح های ضربتی!
در این خصوص «فاطمه دانشور» فعال اجتماعی حوزه کودکان کاردر گفت و گو با «قانون» صحت وضعیت نامناسب مراکز نگهداری کودکان کار را تایید کرد و گفت:«گم شدن کودکان نیز ، مربوط به طرح ضربتی جمع آوری کودکان کار بوده که در چند روز گذشته با اقدام مشترک شهرداری و بهزیستی و فرمانداری تهران انجام شده است. شرایط بدی بر این مراکز و همچنین بر اصل در نظر گرفتن چنین طرحی حاکم است؛ چرا که بهزیستی، زیرساخت کافی برای ساماندهی این شرایط را ندارد. دانشور با تاکید بر اینکه این طرح های ضربتی ناشی از تصمیم های شتاب زده و بی نتیجه است، افزود: « هر وقت به زمان ارائه گزارش به مقام معظم رهبری نزدیک می شویم، شاهد چنین برنامه های نامناسبی هستیم که مدتی اجرا شده و بعد فراموش می شود و فقط آسیب های آن برای کودکان باقی می ماند». عضو سابق شورای شهر تهران معتقد است که هیچ یک از اقدامات نهاد متولی این امر، برنامه محور نیست و چنین طرح‌هایی به‌طورحتم محکوم به شکست است؛درحالي که بارها به متولیان این حوزه پیشنهاد شده که از تجربه فعالان حقوق کودکان کار در برنامه‌ریزی‌های خود استفاده کنند. دانشور می گوید: « به عنوان فعال این حوزه، حتی پنج ساعت نيز در جلسات رسمی مربوط به کودکان کار حضور نداشته ام و دیگر فعالان هم شرایطی مانند من دارند. اراده جدی برای رفع این معضل وجود ندارد». به گفته وی، کم کردن ساعت کار این کودکان، کاری است که درحال‌حاضر از دست سازمان بهزیستی بر می آید. اگر کودکی در طول هفته 40 ساعت کار می کند، می توان با ارائه خدمات آن را به 15 ساعت تقلیل داد تا در زمان باقی مانده درس بخواند. این شرایط به هیچ وجه ایده آل نیست اما در شرایط فعلی، جزو راه‌های موثر است.
مجلس، بی خبر همیشگی!
دستگيري كودكان كار، در حالي انجام شده كه بازداشت افراد در هر گروه سني بدون وجود ادله ارتكاب جرم، امري غير قانوني است؛در حالی که کمیسیون اجتماعی مجلس در جریان رخ دادن این اتفاق نیست! «روح ا... بابایی صالح» دبیر کمیسیون اجتماعی مجلس در گفت و گو با «قانون» تازه متوجه دستگیری کودکان کار توسط سازمان بهزیستی شده و در این خصوص می‌گوید: « چه زمانی کودکان کار در کشور ما جمع‌آوری شده‌اند؟ هیچ وقت! حتی متکدیان کوچه و خیابان و مترو غیره نيز جمع‌آوری نمی‌شوند. اگر جمع آوری صورت گرفته، من خبر ندارم! اما اگر کودکان در این میان گم شده باشند، موضوع به نهادهای انتظامی و امنیتی مربوط است». بابایی در پاسخ به اینکه سازمان بهزیستی و حتی مجلس خیلی ساده در مورد این موضوع صحبت می‌کند، گفت: « ساده صحبت نمی‌کنيم. اگر این بچه‌ها دزدیده شده باشند، موضوع از دست سازمان بهزیستی خارج است و نیروهای امنیتی وارد عمل می شوند. اما سازمان بهزیستی در این بین مسئول است و مجلس و کمیسیون اجتماعی کوتاه نخواهد آمد». آنچه مسلم است و فعالان حقوق کودک به دفعات به آن اشاره کرده‌اند، این است که برای خروج یک کودک از چرخه کار به در نظر گرفتن مولفه های بسیاری نیاز است. خانواده این کودکان درگیر فقرهای متفاوت از یکدیگر هستند و نوع فرهنگ آنان نیز متفاوت است. به گفته کارشناسان، ارائه خدمات مبتنی بر کاهش آسیب، بهترین وموثرترین راهکاری است که می توان در مورد این کودکان به کار برد و دستگیری‌های موقت آنان، جز بازگشت دوباره‌شان به چرخه کار و این بار با تجربه‌های سنگین‌تر نتیجه ای ندارد. دستگیری و نگهداری این کودکان در شرایطی که تا رسانه ای نشود عمق آسیب آن مشخص نخواهد شد، تنها به نفرت این کودکان و قرار دادن آنان در مسیری که در آینده خود به سرمنشأآسیب تبدیل‌مي‌شود، ختم‌خواهد شد.
منبع: قانون