شرایط طبیعی گلستان و اهمیت محیط زیستی این استان باعث شده تا سمن های مختلفی در استان فعال باشند ولی اکثر این سمن ها با مشکلات مالی روبرو هستند.
مشکلات محیط زیستی یکی از چالش‌های پیش روی کشورهای درحال‌توسعه به شمار می‌روند و کشور ما نیز با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کند. متأسفانه طی سال‌های گذشته مشکلات محیط زیستی کشور حادتر شده و معضلاتی مانند دریاچه هامون، ارومیه، تخریب جنگل‌ها و خشکی تالاب‌ها را پیش رو داریم.
گلستان استانی سرسبز با شرایط محیط زیستی ویژه به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری خاص است و وجود تالاب‌های بین‌المللی و زیستگاه‌های حیات‌وحش حفاظت‌شده، اهمیت حفاظت از محیط‌زیست استان را دوچندان کرده است.
اما یکی از مشکلات حفاظت از محیط‌زیست معضلات اعتباری و کمبود نیروی انسانی است. در چنین شرایطی نقش مردم بسیار اهمیت پیدا می‌کند زیرا محیط‌زیست دولتی توان حفاظت لازم را ندارد و باید سمن‌های محیط زیستی نیز فعالیت داشته باشند.
۴۵ تشکل محیط زیستی در گلستان فعالیت می کنند
در گلستان حدود ۴۵ تشکل فعالیت دارند که برخی از آن‌ها توسط وزارت کشور مجوز گرفته‌اند اما همه این تشکل‌ها فعالیت مستمر ندارند و بخش عمده نیز به دلیل سیاست‌های غیر حمایتی دولت گذشته چراغ فعالیت خود را خاموش کرده‌اند.
بااین‌حال، سه تشکل در کردکوی، هشت تشکل در بندرگز، ۱۱ تشکل در بندر ترکمن، دو تشکل در کلاله و گنبد و علی‌آباد هم هرکدام یک تشکل دارند و بقیه در شهرستان گرگان متمرکزشده‌اند.
این تشکل‌ها در مقاطع مختلف با حضور خود کمک‌های زیادی به محیط‌زیست استان کرده‌اند. حفاظت از جنگل ابر، حمایت از پارک ملی گلستان و درخواست تغییر مسیر جاده این پارک در سال‌های گذشته و مخالفت با انتقال چشمه‌های آب گلستان به استان سمنان را می‌توان از فعالیت‌های تأثیرگذار این سمن‌ها در استان دانست.
اقدام مثبت دیگر این تشکل‌ها، تشکیل کمپین‌های جمع‌آوری زباله و بطری‌های پلاستیکی است. در همین راستا و با فرارسیدن ایام محرم این کمپین‌ها در جمع‌آوری و نریختن ظروفت یک‌بارمصرف در ایام عزاداری هم فعال شدند.
کارهای غیر دولتی با کیفیت بهتری انجام می شود
مدیر شبکه تشکل‌های محیط زیستی استان گلستان، در گفتگو با خبرنگار مهر، غیردولتی بودن سمن‌های محیط زیستی را عاملی برای فعالیت دل سوزانه آن‌ها در این حوزه عنوان کرد و گفت: وقتی کاری به کسی سپرده می‌شود که برای آن نفع شخصی ندارد، باکیفیت بهتری انجام خواهد شد.
محمدرضا پاداش با تأکید بر لزوم توانمندسازی سمن‌ها از طریق آموزش‌های مستقیم و غیرمستقیم، خواستار افزایش دانش و تخصص تشکل‌های محیط زیستی شد و گفت: تشکل‌های مردم‌نهاد متخصص می‌توانند تأثیرپذیری بیشتری در جوامع محلی داشته باشند.
وی در خصوص میزان تأثیرپذیری مردم از این تشکل‌ها گفت: مردم عادی آموزش‌ها را از کسانی که هم‌تراز و هم‌سطح خودشان هستند راحت‌تر می‌پذیرند و بهتر ارتباط برقرار می‌کنند، لذا سمن‌ها همیشه ارتباط راحت‌تر و تنگاتنگ‌تری با مردم داشته است و بهتر توانستند خواسته‌های خود را به آنان در خصوص حفظ و نگهداری محیط‌زیست یا مسائل دیگر منتقل کنند.
وی بابیان این‌که فعالیت این مجموعه از سه سال گذشته آغازشده است، گفت: سه هزار و ۷۰۰ ساعت آموزش به دانش آموزان ارائه‌شده که این آموزش هم در مرحله مقدماتی و هم پیشرفته و در زمینه حفظ و نگهداری محیط‌زیست، آشنایی با حیات‌وحش، آشنایی با تولید زباله کمتر، نریختن زباله در شهر و تفکیک زباله در مبدأ بوده است.
وی افزود: تمامی این دانش آموزان این آموزش‌ها را به خانواده‌های خود منتقل می‌کنند و مطمئناً تأثیرگذار خواهد بود، طوری که در حال حاضر شاهد آن هستیم که در پارک‌ها و تفرجگاه‌ها مردم نسبت به گذشته زباله کمتری می‌ریزند و از ظروف یک‌بارمصرف و پلاستیکی به‌مراتب کمتر استفاده می‌کنند.
رسانه ملی حضور کمرنگی در فعالیت های محیط زیستی دارد
مدیر گروه رفتگران طبیعت استان گلستان گفت: گرچه نسبت به سه سال گذشته دستاوردهای خوبی داشتیم ولی در حد ایده آل نیستیم، اما در همین مدت کوتاه با توجه به در اختیار نداشتن رسانه ملی موقعیت خوبی پیدا کردیم.
وی بیان کرد: آموزش در سطح کودکان همواره بازخورد بهتری دارد که در درازمدت تأثیر خود را نشان می‌دهد. تخمین می‌زنیم که حداقل پنج سال طول بکشد تا به یک نتیجه مطلوب برسیم و امیدواریم که در طی دو سال آینده آموزش مقدماتی را حداقل در شهر گرگان تکمیل کنیم و تمام دانش آموزان مقطع ابتدایی تمامی این آموزش‌های مقدماتی را در حفظ و نگهداری محیط‌زیست داشته باشند.
وی در خصوص فعالیت تشکل رفتگران طبیعت گفت: این تشکل یک مجموعه استانی است و ما در سطح استان فعالیت‌ها و برنامه‌های زیادی داشتیم، برنامه‌های پاکسازی ما در شهرهای مختلف در حال انجام است، به‌طور مثال آخرین برنامه‌های ما پاکسازی در شهرستان رامیان در منطقه اولنگ، آبشار شیرآباد و آبشار کبودوال برگزار شد. یک کارگاه سیار نیز در منطقه آبشار علی آباد داشتیم.
وی خاطرنشان کرد: سیستم‌های اجرایی و مسئولین کمک بسیاری می‌توانند در این را داشته باشند، رسانه ملی که بهترین مرکز برای آموزش همگانی است می‌تواند در وقت و هزینه‌های ما صرفه جویی کند که متاسفانه ما صداوسیما را نداریم و تنها خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها در این راه از ما حمایت کرده‌اند.
وی افزود: شورای شهر گرگان، شهرداری و واحد خدماتی آن، معاونت عمرانی، مدیرکل امور شهری مدیرکل امور روستایی حمایت‌های ویژه ای از ما داشتند.
تشکل‌های مردم نهاد چون برآمده از مردم هستند پشتوانه قوی اجتماعی دارند به همین دلیل ضمن تأثیر گذاری بیشتر برای حل مشکلات حوزه فرهنگی، از نظر دولتی هم می‌توانند ابزار فشاری برای جلوگیری از طرح‌های غیر محیط زیستی باشند؛ اما در این مسیر تأثیر گذاری فرهنگی‌ها نیاز حمایت‌های رسانه ای دارد. مساله ای که بیشتر رسانه‌های مکتوب به آن توجه کرده‌اند وهمانطور که پاداش عنوان کرد، صدا و سیما به عنوان رسانه ملی کمتر نقش آفرینی داشته است.
سمن های محیط زیستی با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می کنند
یکی از مشکلاتی که تشکل‌های مردم نهاد همواره با آن روبه رو هستند مسائل مالی است. این مشکلات به خصوص در سال‌های اخیر که مشکلات اقتصادی کشور بیشتر شده، بیش از گذشته خود را نمایان کرده و گاه در فعالیت‌های تشکل‌ها تأثیر گذشته اشت.
گرچه غیر دولتی بودن برای تأثیر گذاری سمن‌ها مفید بوده اما نیاز است دستگاه‌های دولتی حمایت‌های مالی و تجهیزاتی خود را از این گروه‌ها دریغ نکنند.
اکرم موقری، کارشناس حوزه تشکل‌های مردم نهاد در گفتگو با خبرنگار مهر یکی از توانمندی‌های تشکل‌ها را جذب منابع مالی دانست و گفت: متاسفانه همه تشکل‌ها به مهارت و ارتباطات لازم برای حمایت یابی و جذب منابع مالی مجهز نیستند و متاسفانه از نظر فرهنگی و محیط زیستی هم این موضوع بین مردم خیلی باب نشده است.
وی که معتقد است سمن‌ها باید در حوزه مالی مستقل باشند، گفت: منابع مالی محدود دولت هم نمی‌تواند همه پروژه‌های تشکل‌ها را پوشش دهد.
موقری یکی از آسیب‌های که تشکل‌های محیط زیستی را تهدید می‌کند وابستگی سیاسی آن‌ها عنوان کرد وگفت: ورود به جریان‌های سیاسی است هم اقبال مردم را برای همراهی با این تشکل کمرنگ می‌کند و هم منافع گروهی خاص ممکن است بر منافع عمومی پیشی بگیرد.
تشکل های مردم نهاد باید از دولت مستقل باشند
وی ادامه داد: به نظرم با توجه به همه تعاریف و قوانین ملی و بین المللی از سازمان‌های غیردولتی این سازمان‌ها از همان ابتدای تشکیل و تنظیم اهداف تا تصمیم گیری، برنامه ریزی، هدایت و اجرا باید مستقل از دولت باشند.
وی توضیح داد: البته این به معنای ندیده گرفتن دولت و برنامه‌هایش نیست، بلکه می‌توانند هم سو با برنامه‌های کلان کشور چشم انداز ۲۰ ساله و برنامه‌های توسعه کشور، اتفاقاً سازمان حفاظت از محیط زیست را به عنوان متولی ملی این حوزه و ذی نفع کلیدی همراهی کنند.
این کارشناس حوزه تشکل‌های مردم نهاد، یکی از مهم‌ترین کارکردهای این تشکل‌ها را با توجه به جایگاه اجتماعی و پایگاه‌های مردمی، اطلاع رسانی و حساس سازی مردم نسبت به وضعیت محیط زیست با توجه به اقلیم و زیست بوم هر منطقه عنوان کرد و درباره خصوص حوزه اختیارات سمن‌ها بیان کرد: آن‌ها می‌توانند اگر پروژه یا شرایطی محیط زیست یا گونه‌هایی از موجودات را در معرض خطر قرار می‌داد به صورت کاملاً مدنی اعتراض کنند.
وی اظهار کرد: داوطلبین متخصص و یا دلسوز و علاقه مند این حوزه می‌توانند از طریق تشکل‌ها به صورت سازمان یافته و به طور منسجم، نظر و مطالبات مردم را به گوش مسئولان برسانند و در تصمیم سازی ها و بعضاً تصمیم گیری‌ها دولت را یاری کنند و حتی فراتر از آن بر حسن اجرای قوانین و حفاظت از محیط زیست بر کار سازمان و ادارات تابعه نظارت کنند.
سیاسی شدن؛ آسیب جدی تشکل های مردم نهاد
یکی از مهم‌ترین آسیب‌های سمن‌ها با توجه به ویژگی‌های سازمان‌های غیردولتی در ایران و جهان مشخصه غیردولتی بودن آن‌هاست. آنان باید در برنامه ریزی، اجرا، مدیریت و رهبری مستقل از دولت عمل کنند و به معنای واقعی غیردولتی باشند تا بتوانند از منافع مردم حمایت کنند.
حتی اگر برنامه ای دولتی یا خصوصی وابسته ملاحظات محیط زیستی را با دقت نظر لحاظ نداشته بتوانند به صورت کاملاً مدنی با مذاکره و ابزارهای لازم آن‌ها را نسبت به لحاظ آن تشویق و مجاب کنند و شرایط پیشرفت را با جامعه هدف در میان بگدارند.
سرپرست اداره آموزش، پژوهش و مشارکت‌های مردمی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان گلستان نقاط ضعف سمن‌های استان را مشکلات مالی آن‌ها عنوان کرد و گفت: از مسئولین تقاضا داریم که شرایط را طوری تسهیل کنند که این تشکل‌ها بتوانند راحت تر فعالیت کنند و از نظر مالی شرایط را طوری فراهم کنند که به لحاظ قانونی بتوان به آن‌ها کمک کرد.
کریم محمدی با تاکید بر این که توسعه بدون مشارکت مردمی دست یافتنی نیست، گفت: تشکل‌ها بدون مزد و اجر به فعالیت می‌پردازند و به عنوان کمکی برای دستگاه‌های دولتی خصوصاً محیط زیست محسوب می‌شوند.
وی تصریح کرد: گلستان حدود ۴۵ تشکل دارد که اکثر آن‌ها در مناسبت‌های زیست محیطی حضور پیدا می‌کنند ولی در شهرستان‌های گرگان، بندرترکمن، کردکوی و گنبد فعالیت بهتری دارند.
بر اساس آنچه بیان شد لازمه موفقیت سمن ها، استقلال از دولت و مردمی بودن آن ها است. اما در شرایطی که هنوز فرهنگ حمایت از سازمان های مردم نهاد در جامعه رشد پیدا نکرده و سمن ها برای نفوذ بیشتر در دل جامعه زمان بیشتری نیاز دارند، باید حداقل از نظر تجهیزاتی کمک های غیر مالی دولتی پشتوانه این تشکل ها باشد.
از سوی دیگر بخشی از موفقیت سمن ها به نفوذ بیشتر در دل مردم وابسته است و در این مسیر حمایت های رسانه ای ضروری است. لذا همه رسانه ها باید با استفاده از ظرفیت خود نقش پررنگتری در حوزه تشکل های مردم نهاد بخصوص بخش محیط زیست ایفا کنند و در این میان رسانه ملی با توجه به تاثیرگذاری بیشتر وظیفه سنگین تری بر دوش دارد.
خبرنگار: زینب درزی
منبع: مهر
