زهرا جعفرزاده| وقتی جواب آزمایش متادون نوزاد چهارماهه مثبت شد، نه پزشک معالج تعجب کرد، نه مادرش و نه مددکاران؛ هیچ‌کس از اعتیاد «علی» شوکه نشد. نوزاد زرد و زاری که بدنش کبود بود و صدای خس‌خس نفس‌هایش، هر دلی را به درد می‌آورد. «علی» همان نجات یافته از اعتیاد است. کسی که ١٠روز روی تخت بخش کودکان بیمارستان لقمان، درد کشید و ناله کرد تا اعتیاد چهارماهه‌اش به موادمخدر را رها کند. او را مادرش معتاد کرد، وقتی باردار بود شیشه می‌کشید و آن زمان که به دنیایش آورد، مصرفش را قطع نکرد. علی با اعتیاد به موادمخدر چشم به دنیا باز کرد.

الناز محمدی| یک خش‌خش عجیب و بعد زنی که با صدایی نه چندان نرم، نه چندان خشن از آن طرف خط تلفن می‌گوید: «تماس‌گیرنده زندانی می‌باشد.» «تماس‌گیرنده» حمیدِ کم‌شنوا و تقریبا لال است از «رجایی‌شهر»؛ «تماس‌گیرنده» مهسانِ ٢٠ ساله است از «قرچک»؛ با صداهایی بریده بریده و خسته، از پشت دیوارهای زندانی که روزها می‌گذرد و  روز از پشتشان پیدا نیست.
«حمید دوست‌حسینی» را ١٢‌سال پیش به زندان بردند به جرم قتل یکی از بچه‌محل‌هایش و «مهسان لیوانی» را دو ‌سال پیش، بعد از آن‌که مردی را با چاقو کشت که «می‌خواست به او تعرض کند.» هر دوشان وقتی که اسم‌شان را «قاتل» گذاشتند، هنوز ١٨‌سال نداشتند؛ «حمید» تازه ١٥ سالش را تمام کرده بود و «مهسان» چند روز دیگر اگر می‌گذشت، ١٨ ساله می‌شد. حالا هر دوی آنها نیستند؛ زندان شده خانه و کاشانه‌شان و قاضی به آنها گفته اعدام نمی‌شوند؛ برای «حمید» بعد از ١٢‌سال کمیسیون پزشکی تشکیل داده‌اند و مشکل اعصاب و روانش ثابت شده و «مهسان» این طور که پیداست، مشمول ماده ٩١ قانون جدید مجازات اسلامی که قتلی‌های زیر ١٨‌سال را شامل تخفیف می‌کند، شده و حکم قصاص برایش صادر نمی‌شود. فقط و فقط اما حالا یک شرط هست برای برگشتن‌شان به خانه، برای دیداری دوباره با خانواده، برای شروع کردن زندگی دوباره: «دیه کامل مقتول را بپردازند.» و «حمید» و «مهسان»، آنها که هر چند وقت یک‌بار با تلفن‌های کارتی گوشه سالن‌های زندان به خبرنگار تازه‌آشنايشان زنگ می‌زنند، می‌گویند، پول ندارند که «نه پدر و مادر و نه هفت جد و آباءشان نمی‌توانند ١٩٠‌میلیون تومان پول جور کنند تا آنها را از زندان بیرون بیاورند.» که «دلشان پر از شوق است از وقتی شنیده‌اند طناب دار و بالا کشیدنی در کار نیست دیگر» که «دلشان آشوب می‌شود وقتی یادشان می‌افتد: ما کجا و ١٩٠‌میلیون کجا؟» که «کاش چند نفر قصه‌شان را بشنوند و کاری بکنند.»

زهرا کشوری/ کیسه‌های غذا روی شانه‌های جوانشان، آرام درهای بی‌کسی را می‌زنند تا به رسم علی(ع)، دستگیر کسانی باشند که شکم خالی سر روی بالین نداری گذاشته‌اند. جمعیت دانشجویان امام علی(ع) در هفدهمین آیین کوچه «گردان عاشق» خود، در «شب قدر» روایتگر قصه تلخ زندگی‌های ته‌ گود مانده حاشیه پایتخت بود؛روایتی که از برج میلاد شروع شد و به کوچه‌پس‌کوچه‌های فراموشی رسید.

مریم جهان پناه/ نحیف و لاغر است، از ته چشمان خرمایی رنگ خسته و غمگینش نگرانی و اضطراب تراوش می‌کند، شکل و شمایلش به بچه‌هایی که از صبح تا شب در کوچه‌ها می چرخند و از تعطیلی مدرسه  لذت می برند نمی‌خورد، پیراهن چهارخانه چرک و کهنه‌ای به تن دارد. جزو کودکانی است که در «مؤسسه رویش نهال جوان» جایی که کودکان کار وخیابان به آنجا رفت و آمد دارند آموزش می‌بیند. نگاه خسته‌اش را به من می‌اندازد، دستان کوچکش را که لابه لای ناخن‌هایش رنگ سیاهی به چشم می‌خورد آنقدر به هم فشار می‌دهد مثل اینکه قرار است اتفاقی بیفتد.

جوانان آرمان‌خواهی که با یک خورجین کتاب و وسایل نقاشی به هرندی می‌رفتند و بچه‌ها دورشان جمع می‌شدند با تحقیقات بسیار دریافتند که اکثر کودکان کار سطح شهر تهران در محلات هرندی، شوش و لب‌خط زندگی می‌کنند. روزهای جمعه برای این آرمان‌خواهان ماندگار شد و خیلی زود حدود۳۰۰ کودک جمعه‌ها را به عشق آنها شروع کردند. آنها توانستند فرهنگسرای محله را برای جمعه‌ها بگیرند.

مریم جهان پناه «- الو، الو، به دادم برسید خانوم، آقامون خیلی اذیتم می‌کنه، تو رو خدا بیایید اینو ببرید، دندونمو شکونده از خونه اومدم بیرون، فرار کردم الان تو سوپری هستم می‌ترسم برم خونه. الو، الو، چیکار کنم؟»
خونسرد باش مادر، مگه شوهرت چند سالشه؟
70 سال
خودت چند سالته؟
60 سال
به کلانتری اعلام کردید؟
نه
برو کلانتری خبر بده
تو روخدا شما بیایین
خونتون کجاست؟
یافت‌آباد......
باشه آدرست را بگو یادداشت می‌کنیم، همکاران ما پیگیری می‌کنند.

زهرا کشوری/ همه تلاش خود را می‌کنند تا یک روز جهنمی تاریک را برای کودکان کار به روزی قابل تحمل تبدیل کنند. جمعیت دانشجویی امام علی(ع) را «شارمین میمندی نژاد» مدیرعامل این جمعیت 17 سال پیش راه انداخت چون به گفته خودش نمی‌توانست و نمی‌خواست از کنار کودکانی که در خیابان و حاشیه‌های شهر فراموش شده‌اند، بی‌تفاوت بگذرد! خبرهای او از زیر پوست شهر تلخ و چرکین است. آمارهای مگویی که خیلی‌ها نمی‌خواهند بشنوند! شاید به همین خاطر بود که امسال مراسم شب قدر آنها در برج میلاد با اما و اگر‌هایی رو به رو شد و تا تعطیلی پیش رفت اما خبر که به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی رسید، همه چیز فرق کرد. او به همراه اعضای دانشجویی جمعیت امام علی(ع)، خانه‌هایی به نام خانه‌های علم در محله‌های «فقر، غربت و حاشیه» ایجاد کردند تا کودکان و زنان را از وحشتی که در خانه پدری به آنها منتقل می‌شود نجات بدهند. با او درباره این محله‌ها گفت‌و‌گو کردیم. جمعیت امام علی(ع) این روزها داغدار کودک چند ماهه‌ای است که اوردوز کرده و در میان زباله‌ها رها شده بود! آنها اسم این کودک را «رویا» گذاشتند تا شاید راهی برای تعبیر این وحشت زیر پوستی شهر برای کودکان کار و بد سرپرست بیابند!

سمن‌ها و NGO‌ها نقش بسیار زیادی در کاهش آسیب‌های اجتماعی دارند. سمن‌ها در کف خیابان و در بطن جامعه‌اند از گروه‌های آسیب پذیر و محروم جامعه را نمایندگی می‌کنند و در صورت حمایت از آن‌ها؛ آنها می‌توانند در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی گام‌های مهمی بردارند؛ چراکه این گروه‌های اجتماعی واقعیت‌های تلخ جامعه را به مردم و سیاستمداران نشان می‌دهند. از طرف دیگر قانون جامع حمایت از حقوق کودکان سال‌هاست در مجلس در حال خاک خوردن است؛ قانونی که در آن کودک‌آزاری جرم تلقی شده است. این در حالی‌ست که برخی از نمایندگان معتقدند این مساله مغایر حقوق پدری است. 

سازمان بهداشت جهانی در تعریف کودک‌آزاری آورده است: آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افراد دیگر که نسبت به او مسئول هستند، کودک‌آزاری است. به عبارت دیگر هرگونه رفتار یا نارسایی از طرف والدین یا هر کسی که سرپرستی کودک را به عهده دارد که منجر به مرگ کودک، صدمات و آسیب‌های روحی، آزارهای جنسی یا استثمار کودک شود، کودک‌آزاری تلقی می‌شود. اگرچه کودک‌آزاری می‌تواند در محیط خانه یا خارج از آن اتفاق بیفتد اما اکثر مطالعات نشان می‌دهد حدود۷۰ درصد کودک‌آزاری‌ها در محیط خانواده صورت می‌گیرد.

این روزها به‌گفته بسیاری از جامعه‌‌شناسان و کارشناسان وضعیت آسیب‌های اجتماعی به مرحله‌ای کتمان‌ناپذیر رسیده و بحث و بررسی در مورد چرایی افزایش آسیب‌‌ها و ارائه راهکارهای عملیاتی به امری الزامی بدل شده است. حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران کشور که در یکی‌ دو دهه اخیر مسئولیت‌‌های بسیاری در سازمان بهزیستی، سازمان برنامه و بودجه و ستاد مبارزه با مواد مخدر داشته، به‌واسطه سابقه طولانی‌اش در تمرکز بر معضلات اجتماعی و همچنین تسلط توأمانش بر مباحث آکادمیک و تجربی از او کارشناسی ساخته که نمی‌توان نظراتش در مورد وضعیت فعلی آسیب‌‌های اجتماعی و به‌ویژه حاشیه‌نشینی و هشدارهای وی نسبت به آینده کشور را نادیده و ناشنیده گرفت. آبان سال گذشته رئیس انجمن مددکاران کشور گفت: نمی‌شود با رویکردی غیرمتناسب با موضوعی که ماهیتی اجتماعی و فرهنگی دارد، برخورد کرد. امروز هم هستند افرادی که معتقد به برخورد سلبی هستند؛ یک‌عده دیگر می‌‌گویند ما باید مسیری را برویم که دنیا رفته؛ برخی معتقدند که باید تنها راهکارهای اجتماعی و فرهنگی را به کار بست و دسته چهارمی هم هستند که با سه‌دسته قبل مخالفند و معتقدند ما باید با بهره‌‌مندی از ظرفیت قوای قهریه راهکارهای تجربه‌شده در دنیا را به‌تناسب شرایط فرهنگی، دینی و اجتماعی متناسب با تعریف‌‌های خودمان در پیش بگیریم؛ ما معتقدیم برخوردهای سلبی هم در جایی اثربخش است، ولی قطعا به‌عنوان اولین راهکار نباید در بحث آسیب‌های اجتماعی مطرح شوند. به‌گزارش تسنیم، او بیان کرد: ما به هیچ‌وجه جرات لایه‌برداری و روشن‌دیدن آسیب‌های اجتماعی را نداریم و تا زمانی که نتوانیم آسیب‌‌های اجتماعی را به‌درستی ببینیم، نمی‌توانیم برنامه‌‌ریزی درستی کنیم.

نویسنده: فريده غيرت*

مواد مخدر و مصرف آن يعني هنجارشكني و اين خودش به تنهايي يك بي‌نظمي است كه در جوامع رخ مي‌دهد. بين هنجارشكني و ارتكاب جرائم رابطه مستقيم وجود دارد. مصرف مواد مخدر يعني خلاف عرف، عادت، قانون و طبيعت حركت كردن! طبيعي است فردي كه مبادرت به مصرف انواع مواد مخدر مي‌كند از بسياري از حقوق و وظايف خود گذشته و هنجارشكني كرده و خلاف نظام جامعه حركت مي‌كند. فرد معتاد كنترلي روي اعمال و رفتار خود و در كل كنترلي روي زندگي خود ندارد و حتي اگر در ابتدا داشته باشد بعد از مدتي كنترل و مهار زندگي به كلي از دستش خارج مي‌شود و خودش را به دست اتفاقات مي‌سپارد. همه افراد جامعه و مخصوصا اطرافيان فرد معتاد بايد بدانند براي يك معتاد حيثيت ديگران مهم نيست و او به افراد جامعه و حتي افراد خانواده خود هيچ اهميتي نمي‌دهد. در بهترين و خوشبينانه‌ترين حالت و حتي در شرايطي كه مصرف مواد مخدر از سوي پدر يا مادر باعث آسيب رساندن و صدمه جسمي يا قتل ساير اعضاي خانواده و فرزندان نشود هم، باز بايد گفت اعتياد والدين از دو جنبه مهم روي فرزندان اثر مي‌گذارد. در درجه اول فردي كه مواد مصرف مي‌كند براي فرزندان خود بدآموزي دارد و اين پدر يا مادر هيچ‌وقت نمي‌توانند الگوي موفقي براي فرزندان خود باشد در كنار اين مساله مطمئنا پدر يا مادر معتاد نمي‌تواند به خوبي از پس انجام وظايف خود برآيد. اگر مادري به بيماري اعتياد مبتلا باشد از وظايفي كه در قبال فرزندان و همسر خود دارد سرباز مي‌زند و به اين طريق شالوده اين خانواده از هم مي‌پاشد. در نظر فرزندان افراد معتاد خيلي از مسائلي كه در نظر ساير افراد جامعه قبيح است عادي جلوه مي‌كند و متاسفانه مصرف مواد مخصوصا اگر به صورت علني و در حضور فرزندان باشد باعث مي‌شود قبح بسياري از مسائل و رفتارهاي ناهنجار جلو آنها ريخته شود. درباره اعتياد زنان مساله‌اي كه وجود دارد و آن را از جهاتي از اعتياد مردان متمايز مي كند اين است كه نگاه مردسالارانه در جامعه كه اعتياد زنان را منفي‌تر از مردان مي‌داند، يك مانع عمده در بررسي و درمان زنان معتاد است. با توجه به اينكه مسئولان از افزايش دو برابري رشد اعتياد در كشور و مخصوصا ميان زنان خبر مي‌دهند بايد گفت، كمترين عارضه اجتماعي اعتياد متلاشي شدن خانواده است. همچنين، مرگ در اثر مصرف مواد نيز سريع‌تر رخ مي‌دهد و همين باعث بي‌سرپرست شدن فرزندان اين افراد در سنين كم مي‌شود. تعداد زيادي از كودكان بي‌سرپرستي كه در مراكز بهزيستي زندگي مي‌كنند حاصل ازدواج و فرزندآوري اين افراد هستند كه چون نمي‌توانسته‌اند مسئوليت آنها را به عهده بگيرند آنها را رها كرده يا به بهزيستي سپرده‌اند.

مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی گفت: «عدم برخورداری و محرومیت همزمان در چند حوزه به تدوام چرخه نابرابری دامن می‌زند.» هر چند کارشناسان بر این باورند که نمی‌توان از فقر به عنوان عامل اصلی بروز آسیب‌های اجتماعی نام برد، اما تقریبا همه متفق القولند که محرومیت‌ها اعم از محرومیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... می‌تواند در گسترش آسیب‌های اجتماعی تاثیر داشته باشد. فاصله طبقاتی عاملی است که می تواند به صورت ذهنی نوعی نارضایتی و تمایل به گریز از مرکز ایجاد کند.

مدیرکل اموراجتماعی استانداری تهران ازآموزش‌های پیشگیری ازآزارجنسی کودکان درمهدها و پیش‌دبستانی‌ها خبرداد وگفت:«باید کودکان ما آنقدر آموزش دیده باشند که هیچ وقت درمعــرض تجاوز و تهدید جنــسی قرارنگیرند. متأسفانه هم اکنون هیچ‌گونه آموزشی درحوزه پیشگیری از آزار جنسی در مدارس کشور وجود ندارد، لذا پس از بررسی‌های کارشناسانه از کتابی که توسط یکی از استادان دانشگاه در حوزه آزار جنسی کودکان تألیف شده بود ،استفاده شد تا در مهدهای کودک و پیش دبستانی‌ها برای آموزش مربیان به کار گرفته شود.»
 

الهام کاظمی| مدتی است زمزمه مشارکت دادن مردم در کاهش وقوع جرم از سوی برخی مسئولان و البته قوه قضائیه به گوش می‌رسد؛ موضوعی که باعث شده این بار پای شورایاران به میان بیاید و محمد‌باقر الفت، معاون پیشگیری از وقوع جرم قوه‌قضائیه در نشست مشترکی با شورایاران تهران از استفاده از ظرفیت شورایاران برای مردمی کردن پیشگیری وقوع جرم سخن بگوید و در این میان حتی کار به امضای تفاهمنامه‌‌ همکاری بین معاونت پیشگیری و شورایاری‌های تهران بکشد.

مرضيه كوهستاني  /  مصطفي معين را غالبا به عنوان يك شخصيت سياسي و وزير سابق علوم مي‌شناسند كه پس از حادثه كوي دانشگاه از سمت خود استعفا داد، اما او يكي از متخصصان آسم و آلرژي اطفال و فعال حوزه سلامت در كشور است كه از سال ۸۲ با رياست دو انجمن رحمان و اخلاق در علوم و فناوري و رياست كرسي سلامت يونسكو، بيش و پيش از هر چيز فعاليت‌هاي اجتماعي و سلامت‌محور داشته است. به بيمارستان اطفال رفتيم تا دكتر معين هميشه سحر‌خيز را در روپوش سفيد پزشكي و نه كت و شلوار سياسي در دفتر انجمن آسم و آلرژي ببينيم و فارغ از بحث داغ مجلس نهم، با او در خصوص سلامت روان جامعه صحبت كنيم. او در اين گفت‌وگو وضعيت سلامت روان در كشور را، با توجه به تعريف سلامت از منظر سازمان بهداشت جهاني نامطلوب ارزيابي كرد و گفت ساختارهاي بالادستي حكومتي و انجمن‌هاي غير‌دولتي بايد در كنار هم به ارتقاي سلامت عمومي و به خصوص سلامت روان كشور بپردازند. معين با سمت رياست كرسي سلامت كميسيون ملي يونسكو، تاكنون پنج دوره همايش سالانه با محوريت «سلامت روان و رسانه» برگزار كرده است و امسال در آستانه برگزاري ششمين دوره اين همايش‌ها با محوريت سلامت روان كودكان و نوجوانان به صورت تخصصي نگاهي به سلامت روان كودكان و نقش رسانه‌ها در پيشگيري از اختلالات روان كودكان پرداخت.

نگاه امنیتی، آسیب‌های اجتماعی را زیرزمینی می‌کند.

معاون سياسي امنيتي و امور اجتماعي استاندار مازندران از گسترش و تقويت سازمان هاي مردم نهاد ( سمن ) به عنوان كار مهم و بزرگ دولت تدبير و اميد نام برد و گفت كه اقدامات در اين حوزه براي جلوگيري و گسترش آسيب هاي اجتماعي خوب و چشمگيراست .

معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری لرستان وظیفه سازمان‌های مردم‌نهاد را پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بیان کرد.