نهم شهريور ۱۳۷۳، در يک روز گرم تابستاني، يوزپلنگي ماده به همراه سه توله‌اش براي نوشيدن آب به سوي نخلستان‌هاي اطراف بافق مي‌آيد اما در ميان تعدادي از مردم محلي ناآگاه محاصره شده و مادر پس از مدتي مقاومت در برابر حملات و ضربات مردم که توسط سنگ و چوب به آن وارد مي‌شود فرار مي‌کند اما سه توله‌اش گرفتار مي‌شوند. يکي از شاهدان، خود را به اداره محيط‌زيست بافق مي‌رساند و مأموران محيط‌زيست را مطلع مي‌کند. زماني که مأموران به محل مي‌رسند با لاشه بي‌جان يکي از توله‌ها مواجه مي‌شوند اما دو توله ديگر با وجود جراحات شديد همچنان زنده بوده‌اند و به يزد منتقل مي‌شوند. شدت ضربات وارده بر سر و روي يکي از توله‌ها باعث مرگ او در ميانه راه مي‌شود. توله سوم در يزد توسط دامپزشک مداوا شده اما براي نجات از مرگ بلافاصله به تهران منتقل مي‌شود. طبق گزارش‌هاي محيط‌بانان بافق، ماده يوز هر روز به نزديکي شهر و نخلستان مي‌آمده تا توله‌هايش را جست‌وجو کند اما بعد از يک هفته جست‌وجوي ناکام، ديگر در محيط ديده نشده است.
توله بازمانده ماريتا نام گرفت و بعد از مدتي بهبود يافت اما تا دي ۱۳۸۲ در پارک پرديسان تهران باقي ماند و در همان جا پس از 9 سال مرد. هر چند دو توله جان باختند و ماريتا نجات يافت اما ماريتا بازمانده‌اي بود که به‌دليل تنهايي و نبود جفت، هرگز نتوانست کمکي به رفع انقراض يوزپلنگ‌ها کند. اين اتفاق ناگوار در کنار وضعيت وخيم يوزپلنگان آسيايي ساکن ايران که تنها بازمانده‌هاي اين گونه جانوري در جهان هستند، باعث شد که روز نهم شهريور به نام روز حمايت از يوزپلنگ ايراني نام‌گذاري شود؛ روزي که نهادهاي بسياري از سازمان‌هاي دولتي تا انجمن‌هاي مردم‌نهاد تلاش زيادي مي‌کنند که به مردم و مسئولان اهميت حفظ اين گونه جانوري در معرض انقراض را يادآوري کنند اما نهم شهريور امسال با سال‌هاي گذشته يک تفاوت مهم داشت و آن حرکت‌هاي خود‌جوش مردمي در فضاهاي مجازي بود. بسياري از کاربران شبکه‌هاي مجازي مانند توئيتر و اينستاگرام جمعه‌شب با هدف توجه‌دادن ديگران به موضوع جلوگيري از انقراض يوز ايراني مطالبی نوشتند، آن هم با هشتگ #يوز تا ابد. در اين کارزار مجازي هنرمندان و چهره‌هاي معروف زيادي هم شرکت کردند و هر کدام با نوشتن متني و گذاشتن تصوير خودشان در قالبي مشخص يادآوري کردند که تنها چند قلاده بيشتر از اين حيوان و باقی ماندن حسرتي ملي نمانده است. اين کارزار هدف ديگري هم داشت و آن جمع‌آوري کمک‌هاي مردمي از طريق يک سامانه پرداخت پول بود. کساني که هشتگ يوز تا ابد را منتشر مي‌کردند همراه آن شماره *780*444# را هم مي‌نوشتند تا از اين طريق براي نگهداري نسل اين حيوان رو به انقراض تلاش شود. الان چشم اميد همه کساني که به محيط‌زيست اهميت مي‌دهند به دو يوز موجود در پارک پرديسان و جفت‌گيري آنهاست.
اميد بسياري از دوستداران حيات‌وحش ايران به دنبال توليد‌مثل اين دو يوز است تا اين گونه نادر جانوري را از خطر انقراض نجات دهد. سال‌ها از وصلت دو يوز آسيايي يکي اهل خراسان و ديگري اهل سمنان در پشت حصارهاي پارک ملي پرديسان مي‌گذرد. «دلبر»، يوز ماده ايراني که در سال ۱۳۹۰ به وسيله سگ‌هاي شکاري يک چوپان افغان در شهرستان شاهرود به دام افتاده و بعدا به سازمان اهدا شده، به همراه «کوشکي»، يوز نر ايراني که پس از نجات‌يافتن از دست سه چوپان که قصد کشتنش را داشتند، پشت حصارهاي پارک حفاظت‌شده پرديسان زندگي مي‌کند؛ زندگي مشترکي که البته تنها به ساعاتي محدود مي‌شود و هر دوی اين يوزها بيشتر اوقات را در تنهايي خود مي‌گذرانند. چشم بسياري دنبال مادرشدن دلبر است؛ آرزويي که يک بار نقش برآب شده است. سال 94 بود که معصومه ابتکار، رئيس وقت سازمان حفاظت محيط‌زيست خبر سقط جنين دلبر را به رسانه‌ها داد و گفت: «کوشکي و دلبر اسفند سال گذشته يک‌بار جفت‌گيري کرده‌اند اما به‌دليل مشکلات کليوي دلبر ناگزير جنين آنها سقط شد و کارهاي درماني روي او ادامه يافت.» ابتکار اما اين اميد را به دوستداران يوز ايراني داد که «با توجه به اينکه اين دو يوز در فنس مشترک مجددا نزديک‌شدن به يکديگر را از سر گرفته‌اند، مي‌توانيم اميدوار باشيم در فصل پيش رو جفت‌گيري مجدد رخ بدهد.»
اما از آن روز تقريبا نزديک به دو سال مي‌گذرد و خبري از فرزند کوشکي و دلبر نيست. گويا اين دو يوز دلشان نمي‌خواهد فرزندي را به دنيا بياورند که زندگي‌اش به دويدن پشت حصارهاي پارک پرديسان و شکار خرگوش‌هاي رها‌شده ختم شود اما ممکن است اين تصميم کوشکي و دلبر به اقدام ديگر کارشناسان بینجامد، يعني لقاح مصنوعي اما آيا اين کار نگراني‌ها را بابت تعداد کم يوزها برطرف مي‌کند؟ آيا يوزها تمايلي به جفت‌گيري در اسارت دارند؟
اسماعيل کهرم، فعال محيط‌زيست مي‌گويد: «بسياري از جانوران اسارت را دريافت نمي‌کنند اما برخي ديگر اسارت را خيلي زود مي‌فهمند و رفتارهاي طبيعي خود را از دست مي‌دهند. در اينکه يوزپلنگ جفت‌گيري مي‌کند، شکي نيست ولي سؤال اصلي اينجاست که آيا يوزپلنگ در اسارت هم جفت‌گيري مي‌کند؟»
او به اين سؤال پاسخ مي‌دهد و مي‌گويد: «اکبرشاه هندي يوزخانه‌اي داشت که در آن هزار يوز را رام کرده و از آنها نگهداري مي‌کرد اما او هرگز نتوانست در اسارت از آنها توله‌کشي کند. باغ‌وحش لندن که جزء کم‌نظيرترين باغ‌وحش‌هاي جهان است، نتوانست از يک جفت نر و ماده يوزي که داشت به روش جفت‌گيري طبيعي توله بگيرد.»
در سال 95 هيچ يوز ماده‌اي در طبيعت ديده نشده است
حالا بحث‌هايي درباره لقاح مصنوعي اين دو يوز هم وجود دارد تا اميدها را پررنگ‌تر کند. وقتي به اهميت اين کار پي مي‌بريم که بدانيم بنابر اعلام انجمن حمايت از يوزپلنگ ايراني، در پايش‌هاي سال ۹۵ اين انجمن هيچ يوز ماده‌اي ثبت نشده اما در ماه‌هاي گذشته مؤسسه تصوير حيات وحش، از يک ماده يوزپلنگ در مياندشت تصويربرداري کرده است. در ادامه پايش وضعيت يوزپلنگ‌هاي ايراني، در سال ۹۵ دور سوم پايش با هدف به‌روز‌رساني پارامتر‌هاي جمعيتي و تأکيد بر ارزيابي وضعيت يوزپلنگ‌هاي ماده و زادآوري در دستور کار قرار گرفت. براي به دست‌آوردن ديدي بهتر از جمعيت، تلاش شد تا مناطق بيشتري پايش شوند که از آنها مي‌توان به پناهگاه حيات‌وحش مياندشت با وسعت ۸۴ هزار هکتار در استان خراسان‌شمالي، پارک ملي و منطقه حفاظت‌شده سياه‌کوه با مساحت ۲۰۵ هزار هکتار، پناهگاه حيات‌وحش دره انجير به وسعت ۱۷۵ هزار هکتار در استان يزد و پناهگاه حيات‌وحش نايبندان با وسعت يک ميليون و 500 هزار هکتار در استان خراسان‌جنوبي اشاره کرد. با توجه به بررسي‌ها و عکس‌هاي به‌دست‌آمده از مناطق مورد پايش، يک يوزپلنگ نر در پناهگاه حيات‌وحش مياندشت، چهار يوزپلنگ نر در پناهگاه حيات‌وحش دره انجير و دو يوزپلنگ نر در پناهگاه حيات‌وحش نايبندان به زندگي خود ادامه مي‌دهند. هيچ يوزپلنگ ماده‌اي از جلوي دوربين‌هاي تله‌اي عبور نکرده يا عبور آن ثبت نشده، اما در ماه‌هاي گذشته حين بررسي منطقه مياندشت توسط مؤسسه تصوير حيات وحش، يک ماده يوزپلنگ در اين منطقه تصويربرداري شده است. به همين بهانه هم انجمن يوزپلنگ ايراني نهم شهريور ۱۳۹۵ و با توجه به وضعيت نامناسب يوزپلنگ ايراني در کشور، کمپيني تحت عنوان نامه نجات ترتيب داد. در اين نامه مشکلات يوزپلنگ عنوان شد و طي هفت بند پيشنهاداتي براي بهبود وضعيت موجود بيان شد. نامه مذکور از نهم شهريور و همزمان با دهمين گراميداشت روز ملي يوزپلنگ ايراني به مدت يک ماه روي وبسايت www.cheetahday.com قرار گرفت. در اين مدت ۹ هزار و ۵۱۱ حامي حقيقي، ۲۲ حامي حقوقي (لينک) و ۲۵ چهره شناخته‌شده سياسي، هنري و ورزشي از اين کمپين حمايت کردند. در ادامه پيگيري‌ها دو وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و راه‌وشهرسازي نسبت به همکاري در حفاظت از يوزپلنگ آسيايي اعلام آمادگي کردند و وزارت راه‌وشهرسازي اعلام کرد که يک ميليارد تومان بودجه جهت فنس‌کشي مسير پرخطر مهاجرت يوزپلنگ آسيايي در استان سمنان اختصاص داده شده که قرار است به‌زودي عمليات فنس‌کشي در اين منطقه آغاز شود.
منبع: وقایع اتفاقیه
