فریبا نباتی: 96 سال از روزی که «پاستور ارنست کریستوفل» نخستین تلاش هایش برای آموزش نابینایان در ایران را با جذب 5 کودک تبریزی آغاز کرد گذشته، اما این تلاش ها با توسعه کشور و اقدامات صورت گرفته در طول این 9 دهه، همچنان با بن بست های متعددی مواجه است. بن بست هایی که اکنون آموزش جامعه 3 هزار نفری دانش آموزان نابینای کشور را با سختی روبه رو کرده است. موضوعی که مدیر تنها مرکز شبانه روزی آموزش نابینایان غرب کشور و مسوول نابینایان سازمان آموزش و پرورش استثنایی در گفت و گو با ابتکار معتقدند سبب شده با همه استعدادی که در میان این دانش آموزان وجود دارد عدالت آموزشی در موردشان اجرا نشود.
امکان تهیه ابزار کمک درسی تنها برای 7 درصد
رسم بر این است دانش آموزان سراسر کشور با هر شرایطی که باشند یک کتاب را با محتوای مشخص و در یک محدوده زمانی خاص بخوانند و امتحان دهند موضوعی که شامل حال دانش آموزان نابینا هم شده و آنها را دچار مشکل کرده است. سعید الله یحیوی مدیر مجتمع آموزش استثنایی مردانی آذر تبریز معتقد است محتوای درسی یکی از مشکلات اساسی این دانش آموزان است و می گوید:«حجم کتاب هایی که به نابینایان آموزش داده می شود با حجم کتاب های دانش آموزان عادی برابر است این در حالی ست که اگر دانش آموزان نابینا بخواهند همه این کتاب ها را بخوانند به زمانی بیش از دانش آموزان بینا نیاز دارند اما این موضوع مورد توجه قرار
نمی گیرد و فشار بسیاری متوجه این دانش آموزان است.»
او یکی دیگر از مشکلات این دانش آموزان را امکانات کم مدارس می داند و ادامه می دهد:«نوشتن با قلم و کاغذ سخت و زمان بر است برای همین نابینایان نیاز دارند که از ماشین پرکینز یا همان ماشین تایپ مخصوص استفاده کنند اما این دستگاه بسیار گران است اگر بخواهیم آن را از قاچاقچیان بخریم 3 و نیم میلیون تومان باید بپردازیم که پرداخت آن برای ما و دانش آموزان امکان ندارد. اگر خود آموزش و پرورش بخواهد آن را از مجرای قانونی تهیه کند 7 میلیون هزینه دارد در حالی که بودجه آموزش و پرورش امکان تهیه این ابزارها را ندارد. الان در مدرسه ما برای هر سه نفر یک دستگاه وجود دارد این درحالی ست که هر دانش آموز باید این دستگاه را در خانه هم داشته باشد اما اکثر دانش آموزان امکان تهیه این ماشین تایپ را ندارند.
آنگونه که مدیر مجتمع نابینایان مردانی آذر تبریز می گوید تبلت، رکوردر، دستگاه به دید یا درشت نمایی، ذره بین، عینک و ... از جمله لوازم های تحصیلی مورد نیاز بچه های نابینا و کم بینا برای خواندن و نوشتن است که آموزش و پرورش از عهده تهیه آنها برنمی آید. او در این باره ادامه می دهد:«با بودجه ای که آموزش و پرورش می دهد از بین 100 نفر تنها برای 7 نفر یعنی 7 درصد دانش آموزان مدرسه می توانیم این ابزارها را فراهم کنیم.»
یحیوی این را هم اضافه می کند که سرانه مورد نیاز برای هر دانش آموز نابینا در مدارس استثنایی 10 میلیون تومان است اما آنچه آموزش و پرورش استثنایی می پردازد کمتر از 500 هزار تومان است. او در این باره می گوید:« به عنوان نمونه در شمال غرب کشور تنها همین یک مدرسه شبانه روزی وجود دارد که از سه استان دانش آموزان را پذیرش می کند. الان 103 دانش آموز نابینا و 120 دانش آموز جسمی و حرکتی در مدرسه ما مشغول به تحصیل هستند و از تمامی مقاطع از آمادگی زیر 4 سال تا پیش دانشگاهی دانش آموز داریم بخشی از هزینه را دانش آموزانی که توانایی مالی دارند می دهند و بخشی هم توسط خیرین تامین می شود اما باز هم مشکلاتی وجود دارد.»
او درباره نابینایان بازمانده از تحصیل می گوید:«بعیدمی دانم با تبلیغاتی که در صداو سیما و مراکز بهداشت و .. داشته ایم کسی از تحصیل بازمانده باشد. نابینایانی که هنوز بی سواد هستند بالای 30 سال هستند و از سن تحصیلشان در مدارس گذشته و باید از طریق نهضت سوادی آموزش ببیند. اما اینجا هم متاسفانه نتیجه ای نمی گیرند و عملا از تحصیل باز می مانند چرا که در نهضت سواد آموزی امکان آموزش خط بریل وجود ندارد.»
سرویس رفت و آمد به مدرسه یکی از ضرورت ها برای دانش آموزان نابینا است اما آنگونه که مدیر مجتمع آموزش استثنایی مردانی آذر می گوید این مشکل با اینکه در تهران حل شده است اما در شهرستان ها به قوت خود باقی مانده ا ست. یحیوی در این باره می افزاید:« 50درصد هزینه سرویس مدارس با آموزش و پرورش استثنایی است و 50درصد با خانواده دانش آموز نابینا. در تهران برای خانواده هایی که توانایی مالی ندارند شورای شهر و و شهرداری این 50 درصد را پرداخت می کنند اما این موضوع در استان ها همچنان به عنوان یک مشکل باقی مانده است.» سعیدالله یحیوی یکی از بزرگترین مشکلات نابینایان را ناعادلانه بودن کنکور و آزمون های ورودی دانشگاه می خواند و اضافه می کند:«کنکور نابینایان با عادی ها یکی ست و باعث شده عدالت آموزشی درباره نابینایان رعایت نشود مثلا یکی از همین موارد حجم سوال طرح شده در آزمون است. با این که برای نابینایان در جلسه کنکور منشی در نظر گرفته شده اما وقتی او سوال را می خواند به دلیل حجم بالای جواب ها نابینا به درستی نمی تواند پاسخ دهد در حالی که باید برای این افراد فکر دیگری کرد و روش دیگری برای جذب آنها در دانشگاه در نظر گرفت.»
طرح تجمیع مشکلات را بیشتر کرد
نگهبان مسول نابینایان سازمان آموزش و پرورش استثنایی نیز درباره مشکلات دانش آموزان نابینا می گوید:«مسائل و مشکلات این حوزه شامل؛ منابع آموزشی، محتوای کتاب ها، وضعیت نیروهای انسانی، ابزارهای کمک درسی، تامین بودجه و تربیت نیروی است. قبل از اینکه طرح تجمیع در ادارات آموزش و پرورش استثنایی صورت بگیرد با بودجه ای که پرداخت می شد می توانستیم بخشی از امکانات را فراهم کنیم. از زمانی که تجمیع صورت گرفت بخشی از منابع به خود استان ها ارجاع می شود تا خریدها را انجام دهند و این سازمان ها هم تنها بخشی از این بودجه را می توانند به نابینایان اختصاص دهند.»
او ادامه می دهد:«گروه نابینا نسبت به گروه های معلول دیگر نیاز به تجهیزات آموزشی بیشتری دارد ضمن اینکه بسیاری از این ابزارها مثل ماشین پرکینز و چاپگر بریل بسیار هزینه بر هستند این موضوع خیلی با بودجه و هزینه های آموزش و پرورش نمی خواند. ضمن اینکه بسیاری از این تجهیزات در خارج از کشور تولید می شود مثلا نوع مرغوب ماشین پرکینز در آمریکا تولید می شود که ما به دلیل روابط سیاسی خاص با این کشور امکان تهیه مستقیم این ابزارها را نداریم.
ماشین هایی هم که در کشور تولید می شود کیفیت خوبی ندارند و دائم خراب می شوند. این مسائل کار آموزش نابینایان را به چالش می کشد.» نگهبان عمده ترین مشکل این سازمان را محتوای کتاب های درسی می داند و می گوید:«بخشی از فعالیت های واحد نابینایان سازمان صرف مناسب سازی محتوای کتاب ها می شود. به دلیل تغییراتی که هر ساله در کتاب ها صورت می گیرد و مدام عوض می شوند بیشترین وقت ما در این واحد تبدیل این کتابها به خط بریل و یا تبدیل آن به صوت می گیرد.»
مسول نابینایان آموزش و پرورش استثنایی البته این را هم اضافه می کند که تلاش هایی در این واحد برای قابل فهم شدن کتاب ها نسبت به گذشته صورت می گیرد. او ادامه می دهد:«داریم شرایطی ایجاد می کنیم تا کتاب های درسی را از حالت انتزاعی در بیاوریم تا برای نابینایان قابل فهم شوند.»
نگهبان یکی از چالش های اساسی سازمان آموزش و پرورش استثنایی را طرح تجمیعی می داند که در سال های گذشته در این سازمان صورت گرفت و معتقد است این مساله منجر به مشکلاتی در حوزه آموزش دانش آموزان نابینا شده است. او در این باره بیان می کند:«اگر برای هر دوره تحصیلی بخواهیم کار کارشناسی انجام بدهیم نیاز داریم در هر مقطع متخصص و کارشناس آن حوزه وجود داشته باشد در حالی که بعد از طرح تجمیع این کار تنها با یک کارشناس صورت می گیرد. الان برای پیش دبستانی تا پیش دانشگاهی یک نفر فکر می کند که این مساله گروه نابینایان را دچار چالش می کند و آموزش را تحت شعاع قرار می دهد.»
