حبیبه خدایی
کارشناس مسائل اجتماعی
اگر کار نباشد، درآمدی هم نیست.
با بیکاری چطور می‌توان ازدواج کرد و زندگی را اداره کرد.
ثبات و امنیت شغلی نداریم و هر لحظه ممکن است اخراجمان کنند.
بدون پول که نمی‌شود زندگی کرد.
خوراک، پوشاک، درمان، خانه و ... وآرامش همه نیاز به پول دارد و بدون کار هم پولی در کار نیست.
پاسخ به دغدغه‌های جوانان بخصوص اشتغال سال‌هاست که در دستور کار دولت و حاکمیت قرار گرفته اما متأسفانه در دهه گذشته با بی‌مهری مسئولان امر مواجه شده است. جوانانی که سن آموزش مهارتهای زندگی، مسئولیت‌پذیری، فنون ارتباطی و ورود به بازار کار را باید گام به گام پشت سر می‌گذاشتند متأسفانه روندی معکوس را طی کردند یا در همان مراحل ابتدایی به دلیل نبود مهارتهای کافی در زمینه‌های مختلف نتوانستند شغلی مناسب داشته باشند.
اما پس از تثبیت شرایط اقتصادی کشور پس از برجام و امکان ورود جوانان به بازارهای داخلی و خارجی و فعالیت‌های گسترده اقتصادی، امروز نوبت به اشتغال جوانان رسیده تا در اولویت برنامه‌های دولت تدبیر و امید قرار گیرد.
سخنان ریاست جمهوری در روز رأی اعتماد دکتر سلطانی فر به‌عنوان سومین وزیر ورزش و جوانان و بیان دغدغه‌های دولت درخصوص اشتغال جوانان نشان‌دهنده عزم دولت برای حل معضل بیکاری نسلی است که معنای کار کردن و کسب درآمد را بدرستی درک نکرده و نتوانسته در بحران‌های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی گلیم خود را از آب بیرون کشد که متأسفانه نتیجه آن را بخوبی می‌توان در افزایش سن ازدواج، افزایش آسیب‌های اجتماعی و افزایش طلاق مشاهده کرد.
مؤید این مسأله سخنان دکتر روحانی در همایش مسئولیت‌های اجتماعی است که وی با تأکید بر ساماندهی اشتغال جوانان اعلام داشت: به‌عنوان خادم شما مردم عزیز به صراحت می‌گویم که امروز هیچ نیاز و خیری در جامعه ما بالاتر از زمینهسازی برای اشتغال نسل جوان نیست بویژه آنانی که مشکل جسمی دارند.
اما حل معضل بیکاری جوانان اتفاقی ساده نیست که با اقدام یکی، دو دستگاه اجرایی به ثمر رسد، بلکه باید این عزم در قالب قوانین مدون و ضمانت اجرایی مشخص توسط مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و نهادهای دولتی، حاکمیتی و مدنی و در یک کلام به صورت فرابخشی صورت پذیرد.
برنامه ساماندهی اشتغال جوانان آیا کارآمد است؟
در بیستم و ششم بهمن 1383و بیست و یکمین جلسه شورای عالی جوانان ، کلیات برنامه ساماندهی اشتغال جوانان در برنامه چهارم توسعه بررسی و تصویب شد.
این کلیات شامل رویکردها، راهبردها و خط مشی‌ها و برنامه‌های اجرایی همراه با تقسیم کار ملی بود که توسط سازمان ملی جوانان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، شورای عالی اشتغال، وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی و همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و جهاد دانشگاهی تدوین شده بود.
ایجاد اخلاق در کار در میان جوانان، افزایش فرصت‌های شغلی جدید و کارآمد برای جوانان با رویکرد IT و ICT، ارتقای بهره‌وری نیروی کار جوان، تسهیل‌سازی قوانین و مقررات ناظر بر بازار کار، بسط نظام اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی جوانان از شرایط بازار کار، افزایش حضور مؤثرتر بخش خصوصی در تولید و ایجاد اشتغال جوانان، گسترش سرمایه‌گذاری خارجی به منظور توسعه فرصت‌های شغلی جوانان، هماهنگ نمودن برنامه‌های آموزشی با نیاز بازار کار، تقویت حمایت از کارآفرینی جوانان، گسترش دوره‌های مهارت‌آموزی و کارورزی خاص برای جوانان، کاهش نرخ بیکاری جوانان، افزایش سهم اشتغال جوانان از کل کشور، کاهش سهم بیکاری جوانان فارغ‌التحصیل دانشگاهی، کاهش نرخ بیکاری زنان و دختران جوان، افزایش سهم بخش خصوصی در تولید و اشتغال و افزایش نرخ مشارکت اقتصادی جوانان از اهداف کمی و کیفی این برنامه ملی بود.
براساس این برنامه تقسیم کار ملی به صورت ذیل در دستور کار دستگاه‌های مسئول و مجری قرار گرفت.(لازم به ذکر است مصوبات شورای عالی جوانان حکم قانون را دارد. همچنین اسامی دستگاه‌ها براساس برنامه تصویب شده در سال 1383 درج شده است.)
ـ بسترسازی در جهت فعالیت‌های اشتغالزایی جوانان با اولویت گروه سنی 20 تا 29 ساله با همکاری دبیرخانه شورای عالی اشتغال، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، شورای عالی انفورماتیک، سازمان ملی جوانان، وزارت بازرگانی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، وزارت اقتصاد و دارایی، نیروی مقاومت بسیج، وزارت امور خارجه و استانداری‌ها
ـ توانمندسازی جوانان با تأکید بر مهارت‌آموزی بر پایه IT با همکاری سازمان ملی جوانان، سازمان فنی و حرفهای، وزارت آموزش و پرورش، نیروی مقاومت بسیج، جهاد دانشگاهی، وزارت بازرگانی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز آمار ایران و نیروی مقاومت بسیج
- اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی بازار کار با همکاری وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، سازمان ملی جوانان و دادگستری
- فرهنگ‌سازی و اصلاح نگرش در زمینه اخلاق کار با همکاری وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، سازمان ملی جوانان، سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیروی مقاومت بسیج، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، جهاد دانشگاهی، دانشگاه آزاد اسلامی
- نهادینه کردن کارآفرینی در جوانان با اولویت 15 تا 19 ساله با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان ملی جوانان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، جهاد دانشگاهی، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرداری‌ها، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت صنایع و معدن و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی کشور
- دسترسی جوانان به فرصت‌های شغلی برابر با همکاری وزارت آموزش و پرورش، سازمان فنی و حرفهای، وزارت جهاد دانشگاهی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان فنی و حرفهای و سازمان ملی جوانان
- برنامه ویژه اشتغال جوانان با همکاری سازمان فنی و حرفهای، سازمان ملی جوانان، وزارت آموزش و پرورش، نیروی مقاومت بسیج، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی و نیروی مقاومت بسیج
آنچه ذکر شد تنها نشانگر بخشی از ظرفیت‌های موجود در دستگاه‌های مجری و مسئول در امور جوانان است.
به این فهرست توجه کنید:
وزارت ورزش و جوانان، وزارت آموزش و پرورش، وزارت کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت دادگستری، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان میراث فرهنگی، سازمان بسیج مستضعفین، جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران، کمیته امداد امام خمینی(ره)، بنیاد شهید و امور ایثارگران، جهاد دانشگاهی، مرکز امور زنان و خانواده، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان بهزیستی کشور، حوزه مشاوران جوان ریاست جمهوری و دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان اعضای اصلی و وزارت جهاد کشاورزی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت امور اقتصادی و دارایی، مرکز آمار ایران و صندوق مهر امام رضا(ع) به‌عنوان اعضای مدعو در ستاد ملی ساماندهی امور جوانان حضور دارند.
اکنون می‌توان با همکاری و اراده بیش از 24 دستگاه عضو ستاد ملی ساماندهی امور جوانان و بهره‌گیری از نیروی انسانی، بودجه و توانمندی این دستگاه‌ها به ظرفیتی چندبرابری دست یافت. حال اگر بتوان از ظرفیت نهادهای مدنی، سازمان‌های مردم نهاد، سازمان‌های اقتصادی و خیرین نیز بهره‌مند شد قطعاً زمان دست یافتن به شرایط مطلوب جهت حل مشکل بیکاری جوانان کوتاه‌تر و مؤثرتر خواهد بود.
البته باید در نظر داشت برنامه تدوین شده برای بیش از یک دهه گذشته است و امروز باید با نیازسنجی، پژوهش و راهبردهای به روز و مؤثر و البته مصوبات قانونی و تضمین شده در راستای ساماندهی اشتغال جوانان گام برداشت.
مهارت آموزی نیاز اصلی جامعه جوان
چندی پیش وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با تأکید بر کلیدواژه «مهارت» در حوزه اشتغال جوانان گفت: آقای رئیس جمهوری تأکید کرد که از طریق ارتباط با دانشگاه‌ها، آموزشهای فنی و حرفهای پیگیری و دنبال شود که بر این اساس، مهارت در میان دانش آموختگان دانشگاهی در آینده مطرح و با رایزنی با دانشگاه‌ها شرایطی فراهم شود که دانشجویان در زمان ورود به دانشگاه و همزمان با انتخاب رشته، یک مهارت انتخاب کنند.
علی ربیعی درباره راهکارهای اشتغالزایی برای جوانان معتقد است هر جوان باید به دنبال آموزش حداقل یک مهارت برود. در حال حاضر حتی کشورهای توسعه یافته، موضوع کسب مهارت را در صدر برنامه‌ها و اهداف توسعه اشتغال خود قرار دارند و این اطمینان به جوانان داده می‌شود که اگر هر ایرانی به دنبال آموختن حداقل یک مهارت برود مدت زمان بیکاری وی طولانی نخواهد بود.
این سخنان نشان می‌دهد بحث آموزش به‌عنوان پیش شرط اصلی ساماندهی اشتغال جوانان مورد توجه ویژه دولت یازدهم قرار گرفته است.
البته این موضوع واضح و مبرهن است که اگر مهارتهای زندگی بخصوص در زمینه خوداتکایی، مسئولیت پذیری، خود اشتغالی، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری و ورود و حضور در بازارهای مالی از سنین کودکی به افراد آموزش داده شود در آنها نهادینه شده و نتایج مثبت خود را در سنین ورود به بازار کار نشان می‌دهد.
البته این مسأله نیز در برنامه‌های پیشنهادی وزیر آموزش و پرورش پیش‌بینی شده است. تأکید بر یادگیری مهارتهای فناوری و کارآفرینی در آموزش عمومی متناسب با آمایش منطقه‌‌ای و توانایی‌‌ها و نیازهای سنی دانش‌‌آموزان و پایه‌‌های تحصیلی مختلف جهت توسعه شایستگی حرفهای و اقتصادی دانش‌‌آموزان، طراحی نظام جذب، نگهداشت و ارتقای هنر‌آموزان و نیروی انسانی مورد نیاز در این زمینه با توجه به ویژگی‌‌های این آموزش‌ها، مشارکت در طراحی و تدوین برنامه کلان توسعه آموزشهای فنی و حرفهای با توجه به سیاست‌های کلی اشتغال، ایجاد تنوع در منابع مالی و استفاده بهینه از ظرفیت و امکانات بخش دولتی و غیردولتی برای توسعه آموزشهای فنی و حرفهای و افزایش کیفی آنها و افزایش کارآیی بیرونی و اثربخشی آموزشهای فنی و حرفهای برای پاسخگویی به نیاز بازار کار و اشتغال مولد از جمله برنامه‌هایی است که وزارت آموزش و پرورش خود را مکلف به انجام آنها می‌داند.
تأثیر آموزشهای فنی و حرفهای در کنار آموزش مهارتهای اقتصادی از نکاتی است که می‌تواند نسل آینده را از خطر بحران بیکاری برهاند و به جوانان بیاموزد که اشتغال تنها به معنای پشت میز نشینی و ورود به ادارات دولتی و حاکمیتی نیست بلکه بخش اعظم بازار کار آینده را نهادهای مدنی، سازمان‌های مردم نهاد، شرکت‌های خصوصی و مؤسسات تولید فکر و خدمات به دست خواهند گرفت. بازاری که نه تنها در ایران با استقبال مواجه خواهد شد بلکه مشتریان خود را در سراسر جهان دارد.
وزارت ورزش و جوانان چه نقشی در اشتغال جوانان دارد؟
شورای عالی جوانان به‌عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین نهاد تصمیم ساز و قانونگذار در حوزه جوانان به ریاست رئیس جمهوری و دبیری وزیر ورزش و جوانان و با حضور وزیران و مسئولان دستگاه‌های مسئول در امور جوانان تشکیل می‌شود.
همچنین ستاد ملی ساماندهی امور جوانان که متشکل از بیش از 24 دستگاه و نهاد اجرایی و مسئول در امور جوانان است که به ریاست وزیر ورزش و جوانان و با حضور نمایندگان تام‌الاختیار دستگاه‌ها تشکیل جلسه می‌دهد.
متأسفانه در دولت یازدهم شورای عالی جوانان تنها یک جلسه را طی سه سال گذشته برگزار کرده است و ستادملی ساماندهی امور جوانان نیز جلساتی کم‌رونق داشته که انتظار می‌رود با حضور دکتر سلطانی‌فر در رأس وزارت ورزش و جوانان به‌عنوان چهره نزدیک به رئیس‌جمهوری و دولتمردی که مدت‌هاست در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی حضور دارد بتوان این جلسات را پررونق‌تر از گذشته برگزار کرد و مصوبات آن را با ضمانت‌های اجرایی مناسب، اثربخش ساخت.
دکتر سلطانی‌فر در برنامه‌های پیشنهادی خود فهرستی از مهم‌ترین برنامه‌های اجرایی در حوزه جوانان را ارائه داد که تحقیق و بررسی در مسائل و مشکلات اشتغال جوانان و روشهای تأمین شغلی، حرفه ای و اجتماعی آنان، پیگیری اعطای تسهیلات قرض الحسنه ازدواج و اشتغال، شناسایی و واگذاری برخی امور اجرایی به سازمان های مردم نهاد جوانان و بررسی زمینه توانمندسازی دستگاه‌ها در رابطه با جوانان از جمله آنهاست.
با نگاهی به این برنامه‌ها در می‌یابیم اگر وزارت ورزش و جوانان به‌عنوان وزارتخانه متولی امور جوانان بتواند از بودجه، فعالیت‌های تخصصی، نیروی انسانی و ظرفیت‌های موجود در دستگاه‌های عضو ستاد ملی ساماندهی امور جوانان به‌عنوان دستگاه‌های مسئول در حوزه جوانان بهره‌مند شود و برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های تدوین شده را اجرایی کند، حتی اگر تنها بخشی از این ظرفیت عظیم کشور نیز به کار گرفته شود بسیاری از مشکلات جوانان بخصوص در زمینه‌های فرهنگی و اقتصادی حل خواهد شد.
عزم و اراده ملی کلید واژه حل مشکلات جوانان است و البته حلقه مفقوده ساماندهی امور جوانان. بکارگیری این کلیدواژه و پرداختن به مسائل جوانان به تنهایی از عهده یک وزارتخانه برنمی‌آید و قطعاً هیچ یک از مسئولان و صاحبنظران نیز این باور را ندارد که وزارت ورزش و جوانان باید به تنهایی از عهده وظایف محوله برآید. ضمن آنکه براساس شرح وظایف و تقسیم کار ملی، برنامه‌ریزی، سیاستگذاری و نظارت بر عملکرد دستگاه‌های مسئول در امور جوانان از وظایف وزارتخانه در حوزه جوانان است و این وزارتخانه وظیفه اجرایی در این زمینه ندارد.
رکود، تورم و بیکاری سه مشکل دولت یازدهم
اردیبهشت‌ماه سال‌جاری رئیس جمهوری در دیدار سفرا و رؤسای نمایندگی‌های کشورمان در خارج از کشور در همایش «برجام و اقتصاد مقاومتی؛ فرصت‌ها و ظرفیت‌ها» رفع بیکاری و اشتغال جوانان را از مهم‌ترین مسائل کشور و اولویت‌های برنامه اقتصادی دولت دانست و گفت: دولت یازدهم از ابتدای فعالیت خود با سه مشکل رکود، تورم و بیکاری مواجه بود که با برنامه‌ریزی و تلاش مسئولان توانست در زمینه تک‌رقمی کردن نرخ تورم و کاهش رکود، گام‌های خوبی بردارد.
آنچه رئیس جمهوری بدان تأکید کرد، حرکتی سریع برای دستیابی به رونق اقتصادی بود بخصوص که به اعتقاد وی برجام این فرصت را ایجاد کرد که با رفع تحریم‌ها ایران بتواند با دنیا تعامل لازم را برای جذب سرمایه، تسهیلات مالی و فناوری داشته باشد.
برای دست یافتن به این مهم نیز باز هم این کلید واژه عزم و اراده ملی است که کارساز واقع می‌شود چرا که دکتر روحانی سفرای ایران در خارج از کشور را به میدان عمل خوانده و تأکید می‌کند باید ظرفیت‌ها و فرصت‌های کشور را بخوبی برای سرمایه‌گذاران خارجی تشریح و تبیین کنند.
ناگفته پیداست که تمامی این اقدامات گام‌هایی مؤثر جهت شکوفایی و رشد اقتصادی و صد البته ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و بسیار برای جوانان و جامعه است. بخصوص که شرایط ویژه کشورمان به لحاظ جغرافیایی، منابع غنی زمینی و زیرزمینی، نیروی انسانی جوان، تحصیلکرده و کارآمد و امنیت مثال زدنی، افق روشنی را پیش روی ملت ایران در تعامل سازنده با جهان قرار داده است.
