نگین باقری: «اعتیاد به سنین نوجوانی هم رسید.» این خبری است که بارها و بارها تایید و تکذیب شده است، آن‌چنان که آمار دقیق اعتیاد دانش‌آموزان نیز توسط آموزش و پرورش علنی نمی‌شود. گرچه به عقیده برخی مسئولان رسانه ای کردن این موضوع کار شایسته ای نیست، اما پس از مدتی با اصرار کارشناسان کاشف به عمل آمد که پنهان نگه داشتن این مساله نه تنها دردی را دوا نمی‌‌کند، بلکه ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری را نیز به همراه داشته باشد.
نوجوانانی که اعتیادشان به چشم نمی‌آید؛ این درد را بیشتر میکند، چرا که معضل وجود دارد و برخی مسئولان چشم بسته و تنها از آن عبور می‌کنند، در حالی که نوجوان فرد تکامل‌نیافته‌ای است که باید در مسیر درست قرار بگیرد، اما به علت فقدان مشاوران در مدارس برخی نوجوانان حتی اگر زمینه اعتیاد را هم نداشته باشند بدون کمترین مراقبی ممکن است در ورطه اعتیاد گرفتار شوند و آنچه این کمبودها را مهم‌تر میکند اقدامات و برنامه‌های غیر راهبردی است که شرایط را بهبود نمی‌بخشد و در این میان دود اعتیاد در چشم نوجوانانی میرود که قرار است آینده‌سازان این کشور باشند. آبان امسال منصور کیایی، مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌‌های اجتماعی آموزش و پرورش اعلام کرد که ۱۳۶ هزار نفر از دانش‌آموزان در معرض خطر ابتلا به مصرف مواد مخدر هستند و از این میان سه هزار و ۶۰۰ نفر حداقل یک بار مصرف کننده مواد مخدر بوده‌اند. این در حالی است که آذر امسال علی مویدی، قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر گفت که هر چند آمار دانش‌آموزان معتاد بسیار ناچیز است، اما آمار ارائه شده توسط آموزش و پرورش درباره تعداد دانش‌آموزان معتاد مورد تایید من نیست. کم کاری خانوادهها بحث مهمی در این زمینه است و نقش اول و تعیین‌کننده را در اعتیاد نوجوانان بازی میکند، ولی مدرسه هم می‌تواند با پیشگیری از اعتیاد دانش‌آموزان به خانوادههای پر آسیب به نوجوانان کمک کند، چرا که در غیر این صورت تیر خلاص تمام کاستی‌ها به سمت نوجوانان میرود.
کاهش سن اعتیاد به نوجوانی؛ خطر جدی قرن ۲۱
چندی پیش سعید منتظرالمهدی، معاون اجتماعی ناجا در یادداشتی نوشت: بنا بر گزارش‌های منتشره از سوی سازمان‌های جهانی حدود پنج درصد از جمعیت فعال جهان (سنین نوجوانی و جوانی) به صورت مستقیم و چند درصد بیش از آن به صورت غیر مستقیم، درگیر پدیده «وابستگی به مواد» یا اصطلاحا اعتیاد هستند. نرخ رشد پدیده اعتیاد در کشور ما نیز هراس‌انگیز و نگران‌کننده است؛ به ویژه آنکه اولا این رشد در میان آن بخش از اعضای جامعه ما چشمگیرتر است که باید وقت خود را صرف فراگیری دانش، تشکیل خانواده و رشد و توسعه کشور نمایند و در ثانی این رشد دلواپس‌کننده موجب شده است که سن شروع اعتیاد از جوانی به نوجوانی کاهش یابد و این همه بدان معناست که اگر در تراز ملی، عزممان را برای «پیشگیری» از وقوع این آسیب و «مداخله» در آن جزم نکنیم، آمار یک و نیم میلیون معتاد امروزی کشورمان در سالیان آتی بیش از دو برابر حالا می‌شود. در چنین شرایطی جامعه آن‌چنان متضرر خواهد شد که در وصف نگنجد. بنابراین از هم‌اکنون و بلادرنگ برای «پیشگیری اساسی» و «مداخله جدی» بسیار بیش از آنچه اینک صورت می‌گیرد باید گام برداشت و اقدام کرد. برخی عوامل در پیشگیری از اعتیاد سهم و نقش دارند. یکی از آن عوامل خانواده است، دیگری خود فرد است، سومی جامعه به صورت عام است، چهارمی عوامل فراملی است و پنجمی کارکرد سازمان‌ها و نهادهای مختلف است. البته ناگفته پیداست که سهم این عوامل متفاوت از یکدیگر است و لاجرم سهم برخی بیشتر و برخی کمتر است. تجارب من نشان می‌دهد که سهم عوامل درون خانواده پر رنگ‌تر و فربه‌تر از سایر عوامل است.
دسترسی به مواد با پول توجیبی
رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران درباره اعتیاد نوجوانان در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: در جامعه ما اعتیاد به سن نوجوانی رسیده است. بنابراین وقتی از سن اعتیاد حرف می‌زنیم باید بدانیم که با میانگین سن اعتیاد اشتباه گرفته نشود. کوروش محمدی می‌افزاید: اعتیاد ممکن است عده محدودی از نوجوانان ما را دربربگیرد، اما سن شروع اعتیاد است و ما امروزه نگران این مساله هستیم. او اظهار میکند: به عبارت دیگر اعتیاد رنگ و لعاب دانش‌آموزی پیدا کرده و این اتفاق می‌تواند فاجعه‌آمیزتر از اعتیاد در سنین بزرگسالی باشد. محمدی بیان میکند: افرادی که در بزرگسالی دچار اعتیاد می‌شوند معمولا با تجارب زندگی، مهارت‌ها و توانمندی‌ها به حوزه اعتیاد ورود پیدا می‌کنند و بعدها می‌توان آنها را در حوزه درمان کنترل کرد یا اینکه خودشان حداقل روی کنترل مصرف و رفتارهایشان پیشقدم می‌شوند. محمدی خاطرنشان میکند: اما خطر اعتیاد برای نوجوانان با مولفه‌های هیجانی و دوری از درک و تکامل‌نیافتگی همراه است. او توضیح می‌دهد: نوجوانان به آسانی به مواد مخدر دسترسی دارند، یعنی به راحتی می‌توانند با پول توجیبی مواد مخدر را تهیه کرده و در منزل یا مدرسه مصرف کنند، چون موادی مثل شیشه بو و دودی ندارد. او اضافه میکند: وقتی چنین اتفاقی می‌افتد برای جامعه دانش‌آموزی احساس خطر می‌کنیم و زنگ‌های هشدار به صدا در می‌آید. او اظهار میکند: نوجوانان به دلیل ارتباطات ناسالم در فضای مجازی و همین‌طور تحت تاثیر عامل مهمی به عنوان روابط ناموثر والدین جذب گروه همسالان می‌شوند و چون هیجانات در این افراد بالاست، پاسخ‌های لازم را از جامعه دریافت نمی‌کنند. این در حالی است که خانوادهها هم آن‌قدر توانمند نشده‌اند که پاسخ هیجانات نوجوانان را بدهند. رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران می‌گوید: نوجوان برای کنجکاوی و حتی برای شیطنت بدون آگاهی وارد فضای مصرف مواد مخدر از نوع صنعتی می‌شود. محمدی می‌افزاید: از سوی دیگر، الگوهای اعتیاد در برخی خانوادهها نیز از سیگار شروع شده و پس از آن در مدرسه و خارج از مدرسه، حتی قباحت اعتیاد برای نوجوانان شکسته می‌شود. او درباره راهکار جلوگیری از اعتیاد نوجوانان اظهار میکند: به تغییرات اساسی در سبک‌های تربیتی در فضای خانواده و مدرسه نیاز داریم، یعنی خانوادهها باید تحت آموزشهای اجتماعی مبتنی بر فراگیری سبک تربیتی سالم و موثر قرار گیرند تا بتوانند با فرزندان خود ارتباط مفید داشته باشند، چرا که در غیر این صورت فرزندان با خلأهای عاطفی به سمت جامعه روانه می‌شوند. او اظهار میکند: باید برنامه پیشگیری اولیه را برای مدارس آغاز کرده و آگاه سازی‌ها را برای خانواده و دانش‌آموزان فراهم کنیم. محمدی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، معلمان، مربیان پرورشی و مشاوران در مدارس نیز باید تحت آموزشهای لازم پیرامون نحوه برخورد با دانش‌آموزان مشکوک به مصرف مواد مخدر قرار گیرند و پیشگیری ثانویه را انجام دهند، چرا که برخی دانش‌آموزان در محیط‌ها و خانوادههای پر آسیب زندگی می‌کنند که باید به این مسائل توجه کرد. او عنوان میکند: این برنامه‌ها عزم و همت جمعی و همگانی در نظام تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش و خانوادهها را می‌طلبد و باید با کمک دستگاه‌های متولی مثل ستاد مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهزیستی و استانداری‌ها در سطح کشور اجرا شود.
انرژی کاذب با مواد روانگردان
رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد درباره علل اعتیاد نوجوانان در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: اعتیاد در همه سنین وجود دارد و علل اعتیاد در افراد مختلف با هم متفاوت است، اما علل اعتیاد در نوجوانی به کنجکاوی و لذت افراد بر می‌گردد. به عبارت دیگر نوجوانان از خود می‌پرسند که مواد روانگردان چیست؟ چرا با مصرف روانگردان‌ها توهم و هذیان ایجاد می‌شود و توهم آن به چه شکل است؟ در واقع نوجوانان دائم به دنبال چرایی هستند. سعید صفاتیان می‌افزاید: از سوی دیگر، نوجوانان از مصرف‌کنندگان و قاچاقچیان مواد مخدر می‌شوند که اگر این مواد را مصرف کنید، لذت دارد. او بیان میکند: وقتی نوجوانان مواد مصرف می‌کنند با ترشح هورمون‌هایی مواجه می‌شوند که تمایل آنها را به افزایش مصرف بیشتر میکند. او توضیح می‌دهد: بنابراین لذت به وجود آمده برای نوجوانان با لذت‌های عادی مثل ورزش کردن و تفریح قابل هضم نیست. صفاتیان می‌گوید: همچنین شکست‌های تحصیلی و عشقی، بد‌سرپرستی و بی‌سرپرستی، خانواده پر آسیب، نقص مادرزادی، کم‌ذهنی و کم‌توجهی یا توجه بیش از حد والدین زمینه بروز اعتیاد را در نوجوانان افزایش می‌دهد. او تاکید میکند: هر قدر مواد به سمت روانگردان‌هایی مثل گل، حشیش و شیشه پیش می‌روند، سن اعتیاد پایین‌تر می‌آید. او اضافه میکند: ذات مواد روانگردان انرژی کاذب ایجاد میکند و نوجوانان هم به دنبال فعال بودن هستند. رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد می‌گوید: اعتیاد دانش‌آموزی در حال رشد است و این معضل در دختران نوجوان نیز دیده می‌شود. باید دستگاه‌های متولی که با مردم سر و کار دارند به این حوزه ورود پیدا کنند. برای مثال شهرداری و شورای شهر به مسائل سیاسی و اقتصادی می‌پردازند، اما کمتر وارد مسائل اجتماعی می‌شوند. او اضافه میکند: اگر از توان خانه‌های بهداشت در سطح شهر استفاده کنیم بسیار به پیشگیری از اعتیاد نوجوانان کمک میکند، چون سیستم مدارس در همه جای دنیا با این دستگاه‌ها هماهنگ است، اما در ایران یا وجود ندارد یا اگر باشد به صورت نمایشی است و عملا کمکی به پیشگیری از اعتیاد نوجوانان نمی‌شود.
