سازمان‌های مردم نهاد یا NGO ها نامی است که زیاد به گوش می‌خورد و در کشورهای مختلف با توجه به فرهنگ‌های موجود در هر کشور حول محور‌های مختلف شکل می‌گیرد. سازمان‌های غیردولتی همچون پل ارتباطی بین مردم و دولت هستند. این سازمان‌ها با امکان دستیابی وسیع به مردم و جلب اعتماد آنها برای رفع کمبود و کاستی‌های اجتماع در کنار دولت می‌توانند به توسعه روز افزون کشور کمک کنند. آنها می‌توانند افراد مختلف و مشتاق جامعه را به عضویت خود درآورند تا بر اساس چارچوب کاری هر سازمان آنها را به انجام کار خیر و فعالیت‌های سودمند اجتماعی ترغیب و هدایت کنند. سازمان‌های مردم نهاد نقش مهمی در مشارکت جامعه در فعالیت‌های اجتماعی، آموزشی، شهری، محیط‌زیستی و... دارند. افراد علاقه مند بسته به علائق و ظرفیت‌های خود یکی از این اهداف را انتخاب کرده و اقدام به عضویت در سمن‌ها می‌کنند. سازمان‌های مردم نهاد تنها با نیکوکاران در ارتباط نیستند، بلکه آنها برای تکمیل فرایند کمک نیازمند جذب افراد تحت پوشش و جامعه هدف نیز هستند. افراد بسته به نیازشان به این سازمان‌ها به آنها مراجعه و تحت حمایت سمن‌ها قرار می‌گیرند. کمک و حمایت از افراد تحت پوشش سازمان و جامعه هدف سمن به نوعی خروجی کار آن سازمان محسوب می‌شود. در حال حاضر سازمان‌های مردم نهاد در زمینه‌های کمک به بیماران خاص و صعب العلاج، نیازمندان و مستمندان، زنان آسیب دیده و سرپرست خانوار، حیوانات خانگی رها شده و بیمار، تامین هزینه‌های تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان، حل معضلات زیست‌محیطی و شهری، کودکان کار و خیابان و... در سراسر کشور وجود داشته و خدمت می‌کنند.
تعریف سازمان‌های مردم‌نهاد
دولت‌ها باید از ظرفیت‌های مردمی در قالب کار خیر با جلب مشارکت‌های اجتماعی استفاده کنند. سازمان‌های غیردولتی در دو قرن اخیر توسعه یافته و با آغاز فرایند جهانی سازی در قرن بیستم اهمیت سازمان‌های مردم نهاد چند برابر شد. این سازمان‌ها از آن نظر حائز اهمیتند که امکان حل خیلی از مشکلات توسط دولت وجود ندارد و آنها مانند بازوهای قدرت برای حل مشکلات به کمک دولت می‌شتابند. هر سازمان مردم نهاد در بستری به نام نهاد اجتماعی شکل گرفته و رشد می‌کند. نهادهای اجتماعی پایدارترین شکل مناسبات انسانی و تعیین‌‌کننده روش‌های انجام رفتارهای اجتماعی استقرار یافته هستند که کارکردی خاص را مد نظر قرار می‌دهند. شیوه مدیریت سازمان‌های غیر دولتی، از نوع مردمی و مشارکتی است. اکثر اعضا در سازمان‌های غیردولتی مشارکت داشته و برای احراز پست‌های مدیریتی شانس مساوی دارند. نهادهاي عمده اجتماعي، معمولا شامل پنج نهاد فرهنگي - مذهبي، آموزشي، اقتصادي، سياسي و خانواده هستند. آنچه اکنون لزوم وجود سازمان‌های مردم نهاد را در جامعه ایجاد می‌کند حضور این سازمان‌ها در حوزه اجتماعی و نقش آنها در حل مشکلات فراوان جامعه به ویژه جمعیت آسیب‌پذیر و نیازمند جامعه است. سمن‌ها راحت‌تر از دولت، افراد نیازمند را در جامعه شناسایی می‌کنند. آنها کمک به نیازمندان جامعه را با پیگیری و مواجهه رودررو با آنها آسان‌تر کرده و سرعت می‌بخشند. آنها برخلاف دولت می‌توانند ارتباط نزدیک‌تر و گسترده‌تری با افراد و طیف‌های مختلف جامعه داشته باشند و افرادی که توانایی کمک را در هر حوزه دارند برای همکاری و کمک به نیازمندان جامعه جذب و قانع کنند.
سازمان‌های مردم نهاد در ایران
در سال‌های اخیر سازمان‌های مردم نهاد توانستند جایگاه خود را در جامعه ایران تا حد قابل توجهی به دست آورند. این سازمان‌ها اعتماد مردم را برای کمک و یاری جلب کرده و آنها را به عضویت خود درآورند. نکته قابل توجه آن است که هیچ‌سازمان واحدی وظیفه ثبت و نظارت بر این سازمان‌ها را ندارد و سمن‌ها توسط 14 یا 15 دستگاه مختلف ثبت می‌شوند. یکی از مسائل مطرح‌شده در این سازمان‌ها گردش مالی آنهاست. خیران فراوانی با این سمن‌ها در ارتباط هستند و پول را برای مصارف گوناگون در اختیار آنها قرار می‌دهند. در مقابل این سازمان‌ها باید عملکرد مالی شفافی در مقابل نیکوکاران و حامیان خود داشته باشند، اما به دلیل آنکه سازمان بالاتر و مشخصی برای نظارت بر گردش مالی آنها وجود ندارد امکان تخلفات مالی برای این سازمان‌ها به راحتی وجود دارد. برخی از این سازمان‌ها با دستکاری در حساب‌های مالی خود می‌توانند بازدهی لازم را برای کمک به افراد تحت پوشش نداشته و از خیران هم سوءاستفاده‌های مالی کنند.
سازمان‌های مردم نهاد باید متمرکز عمل کنند
برای اینکه سازمان‌های مردم نهاد بتوانند تاثیر‌گذار باشند، تمرکز می‌تواند یک مزیت رقابتی برای آنها باشد. داشتن تمرکز باعث می‌شود که رهبری سازمان روش‌ها و اعمال بهتری را به کار ببرد. داشتن تمرکز باعث تشویق به نوآوری در حوزه هدف می‌شود. وقتی سمن‌ها نیازمند حمایت خارج از سازمان از طرف مردم و خیران باشند یک هدف متمرکز از سوی این سازمان‌ها منجر به اقبال و هیجان بیشتر و واضح‌تر در میان طرفداران آنها می‌شود. اگر در اغلب زمینه‌ها سازمان مردم نهاد فعالیت داشته باشد ناخودآگاه این کار سبب کاهش بازدهی و تاثیرگذاری آن سازمان می‌شود. برای مثال سازمان مردم نهادی که به کمک‌‌های درمانی مشغول است، اگر در سیاست‌های خود تغییر ایجاد کرده و در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز فعالیت کند، طبیعتا به میزانی که در گذشته برای کمک به بیماران تحت پوشش خود موفق عمل کرده است نمی‌تواند اقدامات سودمندی را برای آنها انجام دهد.
ضرورت شبکه‌سازی با سازمان‌های مردم‌نهاد
بر اساس تجربیات مشارکت‌های مردمی، دولت‌ها باید وظیفه و مسئولیت خود را در قبال سازمان‌های مردم نهاد بدانند و به خوبی ایفای نقش کنند، درغیر این صورت همچنان بخش عمده‌ای از مشکلات پا برجا می‌ماند. بنابراین جامعه مدنی باید همواره خواهان این باشد که دولت نقش خود را به درستی ایفا کند. شبکه و شبکه سازی از سازمان‌های مردم نهاد همکار نماد یک جامعه جدید است، جامعه‌ای که هنوز در کشور به‌طور کامل و دقیق شکل نگرفته است. سازمان‌های مردم نهاد که به فعالیت‌های مشابه مشغولند می‌توانند در قالب شبکه‌ای متمرکز درآمده و به صورت جمعی به جامعه هدف کمک‌رسانی کنند. افزایش شبکهها و پیوند آنها با یکدیگر موجب هم‌افزایی می‌شود. بنابراین وقتی شبکهها تشکیل می‌شوند این مقیاس به صورت تصاعدی افزایش پیدا کرده و موجب هم افزایی هر چه بیشتر میان سازمان‌های مردم نهاد می‌شود. به این ترتیب سازمان‌های غیردولتی که نماد تشکل پذیری جامعه مدنی و جامعه اطلاعاتی به معنای دسترسی آزاد هستند، بر اساس اهداف خود در یک حوزه مشخص وظایف خود را انجام می‌دهند. برقراری ارتباط بین اعضای سازمان‌ها موجب افزایش تجربه و توانمندتر شدن آنها می‌شود. ایجاد هماهنگی بین این سازمان‌ها نیز موجب افزایش کار گروهی و مشارکت می‌شود و در این حال کمیت و کیفیت را می‌توان با یکدیگر همراه کرد. در صورت هم افزایی شبکهها و اتکا به قدرت جمعی، مطالبه‌گری موثرتر می‌شود و دولت ناگزیر به پاسخگویی است. پایه شبکهها و سازمان‌های غیردولتی باید قوی باشند و این سازمان‌ها تنها از طریق همکاری شبکه‌ای به گروه مخاطب دست پیدا می‌کنند. خوشبختانه شکل‌گیری شبکهها روندی رو به رشد دارد، شبکه ملی موسسات نیکوکاری و خیریه، جامعه سازمان‌های مدنی، جامعه یاری کودکان کار، شبکه محیط‌زیست و شبکه میراث فرهنگی از جمله این شبکهها هستند. باید به این نکته توجه کنیم که رقابت در شبکهها وجود ندارد. اغلب شبکهها باید به دنبال تاسیس پایه‌های شبکه و در واقع بازتولید سازمان‌های مردم نهاد دیگر باشند. این شبکهها نیز باید به یکدیگر پیوند خورده و این مهم از طریق مشارکت با همه شبکهها و سازمان‌های غیر دولتی حاصل می‌شود. طبق آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، هر ایرانی در روز کمتر از سه دقیقه کار داوطلبانه انجام می‌دهد، بنابراین باید ظرفیت و پتانسیل کار داوطلبی را ارتقا داد تا بتوان شبکهها و سازمان‌های غیردولتی را گسترش داد.
منبع: آرمان
