ضرورت دخالت سمنها در حل معضلات حاشیه نشینی/انتقاد از آلوده شدن حاشیه نشینی به سیاست

رقم دقیق جمعیت حاشیه نشینان ایران مشخص نیست اما آمارهای رسمی و غیررسمی حکایت از وجود 10 تا 20 میلیون حاشیه نشین دارد. 
حاشیه نشینی از یک دیدگاه تجلی فقر شهری و نابرابری اقتصادی تلقی می شود و فشردگی و تراکم جمعیت، بالا بودن جرم، اعتیاد، فقر و غیره از مشکلات رایج در این مناطق است.
ایرنا در راستای شناخت بهتر مساله حاشیه نشینی میزگردی را با حضور سه تن از صاحب نظران و استادان دانشگاه برگزار کرد.
محمد شیخی دانشیار گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه علامه طباطبایی، حسین ایمانی جاجرمی دانشیار گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران و نریمان مصطفایی مدیر کل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار وزارت مسکن و شهرسازی در این میزگرد نقطه نظرات خود را در خصوص حاشیه نشینی در ایران و مقایسه آن با برخی از کشورهای جهان بیان کردند.
آنان با اشاره به اقدامات انجام شده در مناطق حاشیه نشین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تغییر چهره این مناطق، ضمن تاکید بر ضرورت دخالت سازمان های مردم نهاد (سمن) در حل معضلات حاشیه نشینی از برخی اقدامات انجام شده در سال های گذشته برای رسیدگی به حل معضل حاشیه نشینی و آلوده شدن آن به سیاست انتقاد کردند.
مشروح میزگرد در پی می آید:

** فقر اقتصادی علت العلل حاشیه نشینی محمد شیخی دانشیار گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه علامه طباطبایی گفت: شاید امروز درباره برخی محلات شهر تهران هم بتوان واژه حاشیه نشینی را به کار برد. یعنی محلاتی که دارای اسکان غیررسمی نیستند ولی ویژگی های اجتماعی و حتی کالبدی حاشیه نشینی را بازتاب می دهند. 
وی افزود: هفته گذشته به اتفاق جمعی به یکی از محلات مرکزی تهران برای بازدید رفتم. در این محله هنوز ویژگی های مربوط به حاشیه نشینی دهه 40 و 50 را از نزدیک دیدم که وجود آنها بعد از گذشت 38 سال از پیروزی انقلاب اسلامی تاسف بار است. در بسیاری از نقاط دیگر تهران و شهرهای دیگرمان نیز چنین مناطقی وجود دارند.
شیخی ادامه داد: هر چند شهرهایی مانند اسلامشهر، اکبرآباد، سلطان آباد و حصارک تبدیل به کانون شهری مستقلی شده اند اما ذات آنها غیر رسمی است. البته اسلامشهر در دنیا هم به عنوان یک استثنا شناخته شده که امروز جمعیتش به حدود نیم میلیون نفر رسیده است. 
شیخی با بیان اینکه بسیاری از بیان علت اصلی حاشیه نشینی طفره می روند، گفت: فقر شهری و نابرابری اقتصادی نهادینه شده علت العلل شکل گیری این سکونت گاه های غیررسمی است. هر چند در این نواحی افراد ثروتمند نیز یافت می شوند اما اغلب ساکنان آن را طبقات متوسط رو به پایین و تهی دستان شهری تشکیل می دهند که مرتب تولید و بازتولید می شوند. مع الاسف این موضوع منحصر به شهرهای بزرگ نمانده و گریبان شهرهای متوسط و کوچ را نیز گرفته است.
وی تصریح کرد: نابرابری هایی که به ویژه در دهه های 40 و 50 شمسی شکل گرفت و امروز به شکل دیگری وجود دارد، باعث جدایی گزینی هایی در شهرها می شود که اسکان های غیررسمی و حاشیه نشینی را به دنبال دارد. 
**فساد سیستمی از عوامل اصلی حاشیه نشینی این پژوهشگر اجتماعی گفت: یکی از عوامل اصلی ایجاد و دوام نابرابری، فساد سیستمی و سازمان یافته یا جرایم یقه سفیدها است. تا وقتی که نتوانیم با فقر شهری و فساد سیستمی مبارزه کنیم همچنان شاهد شکل گیری و قوام حاشیه نشینی خواهیم بود. بسیاری در جلسات فانتزی و روشنفکرانه از موضع بالا به موضوع نگریسته و از روی سهو یا عمد نقش فساد سیستمی را در پیدایش و قوام این معضل نادیده می گیرند. فساد سیستمی حتی بیشتر از عوامل زیست محیطی باعث تقویت و ایجاد اسکان غیررسمی می شود.
وی تصریح کرد: حتی اگر این افراد ثروتمند هم شوند باز به زیست در این محلات ادامه می دهند زیرا نگرش ناتوانی در وجود آنها نهادینه شده است. برخی از آنها که از طریق شرکت در فرایند فساد از جمله فروش مواد مخدر صاحب پول و درآمد هم می شوند، باز تغییر چندانی در چگونگی زندگی کردن خود ایجاد نمی کنند چرا که نگرش اجتماعی و طبقه اجتماعی که در آن قرار گرفته اند امکان گریز آنها را فراهم نمی کند. به عبارتی چسبندگی خاصی در بین اعضای این طبقه ایجاد شده که امکان برون رفت را سلب می کند.
شیخی گفت: اگر بتوان نام زندگی ساکنان سکونت های غیررسمی را سبک زندگی دانست باید گفت که این سبک زندگی اجباری بوده و انتخابی در کار نبوده است. از سویی چون ارتباط این طبقه با طبقات و اقشار دیگر ناچیز بوده این جدایی گزینی فیزیکی تبدیل به جدایی گزینی اجتماعی هم شده است. **حاکمیت توسعه نهادهای مردمی را تسهیل کند وی با تاکید بر اینکه نباید همه ساکنان این محلات را به یک چوب برانیم، افزود: ریشه اصلی آسیب های اجتماعی را نه در مردم این مناطق، بلکه باید در جاهای دیگر جست و جو کرد. بسیاری از ساکنان غیررسمی و حاشیه نشین، اقشار فقیر شهری هستند که انسان های خوب و شریفی هم هستند اما جرم آنها نداری و فقر است. آنها هر چند به طور غیررسمی اما به صورت مشروع در تولید اقتصادی و کمک به چرخه اقتصاد شهری نقش دارند.
شیخی گفت: شرایط مساعد این مناطق برای ارتکاب جرم باعث شده بسیاری از مجرمان اجتماعی به اینجا بیایند و بخشی از آسیب های اجتماعی ناشی از ورود این افراد است. جرم در این مناطق معمولا عیان است حال اینکه در جاهای دیگر شهر فساد سیستمی وجود دارد که به چشم نمی آید. 
وی در پاسخ به سوال ایرنا که تا چه حد می توان ساکنان این مناطق را مستضعف به معنای ضعیف نگاه داشته دانست، گفت: از نگاه ما که نسل اول انقلاب هستیم این معنی به طور دقیق صدق می کند. آنها توان و استعداد زیادی برای بهبود وضع اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی خود دارند اما نابرابری و تبعیض و ستم طبقاتی و فقر مانع به جریان افتادن توانایی شان شده است.
شیخی ادامه داد: تشکیل ستادهای متعدد و دخالت بیش از حد دولت و نهادهای حاکمیتی به جای راهگشا بودن در کاهش حاشیه نشینی می تواند سد راه شود چون که تشدید بوروکراسی را به دنبال دارد. البته دخالت حاکمیت امری لازم است ولی اینکه چرا، کی و کجا دخالت کند بسیار مهم و پیچیده است. ** نهادهای مردمی موثرترند شیخی اضافه کرد: شهرداری ها می توانند به این مساله ورودی موثر داشته باشند. در دو دهه گذشته با تاسیس معاونت اجتماعی شهرداری تحولی جدی در این نهاد ایجاد شد اما غلبه همچنان با نگاه عمرانی و مهندسی پروژه محور است در حالی که مواجهه با حاشیه نشینی یک پروسه یا فرایند است و باید نهادها و اجتماعات محلی را مشارکت داد. 
وی گفت: ما در محله ... و اطراف آن، پدیده عجیبی می بینیم که در نقاط دیگر دنیا دیده نمی شود. عده قابل توجهی نشسته اند و مشغول تزریق مواد مخدر هستند. در محدوده ای که با نرده محصور شده است و پشت آن هم اتفاقات خاصی دارد می افتد. جالب است خود این افراد روی دیوار کنارشان نوشته اند: معتاد بیمار است نه مجرم. یعنی خودشان هم فهمیده اند داستان چیست.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: در واقع در اینجا حاشیه علیه متن کاملا آشکار است. البته این عام نیست اما اگر می خواهیم آسیب ها را ساماندهی کنیم باید از همین مناطق شروع کنیم. برخلاف نظر برخی در این مناطق نوسازی ساختمان ها هم به نحو چشمگیری اتفاق افتاده است اما اجتماعش همان اجتماع است. 
وی اظهار داشت: در این بازدید با فردی که خود از جمله آسیب دیدگان اجتماعی بود صحبت می کردم می گفت در هر طبقه برخی از این ساختمان ها 50 نفر معتاد مشغول تزریق هستند و پر از فساد است. جالب است افرادی مانند شهید چمران و رجبعلی خیاط هم ساکن همین محله بوده اند و خانه خیاط اکنون تبدیل به حسینیه شده است. این محله را که 25 درصد جمعیت بومی اش مانده اند، توسط دولت و نهادهای حاکمیتی نمی توان اصلاح کرد باید خود نهادهای مردمی شکل بگیرد و حاکمیت فقط تسهیل گری کند تا این نهادهای مردمی پا بگیرد. امکان ندارد بدون همکاری مردم ارگان های مثل نیروی انتظامی بتوانند مسایل این محلات را ساماندهی کنند. **بعد از انقلاب کارهای فراوانی شده  شیخی با اشاره به بحث مهاجرت از روستا به شهر گفت: ایران جزو اولین کشورهایی است که بحث آمایش سرزمین را آن هم در دهه 50 شروع کرد. اگر این آمایش ها در قبل و بعد انقلاب نبود اکنون وضع خیلی بدتری داشتیم.
وقتی بحث تک شهری را با دهه های 40 و 50 مقایسه می کنیم، متوجه می شویم که وضع خیلی تفاوت کرده و با تعادلی نسبی در جمعیت روبرو شده ایم.اگر نقشه های سازمان فضایی کشور در دهه 40 و 50 را با الان قیاس کنید متوجه می شویم که خیلی کار شده است و ساختارهای شهری، روستایی و راه ها، آب، گاز و برق ما تغییرات خوبی به خصوص در 20 سال اخیر داشته است.
وی تصریح کرد: بخشی از مهاجرت جبر طبیعت بوده است. شرایط اقلیمی شمال، شمال غرب و غرب ایران را برای اسکان جمعیت مساعدتر کرده است. با این وجود ما از ظرفیت های سایر نقاط کشور غافل شده ایم. مثلا سواحل خلیج فارس و مکران را نتوانسته ایم توسعه دهیم. چابهار، بندرعباس و غیره پتانسیل بسیار خوبی برای ایجاد اشتغال و جذب جمعیت از سایر نقاط کشور دارند که به آن توجه نشده است.
شیخی ادامه داد: موقعیت اقلیمی ما در مناطق شمالی خلیج فارس و دریای عمان از کشورهای جنوب خلیج فارس که بدتر نییست اما کشورهایی مثل امارات از فرصت استفاده کرده و توسعه یافته اند و ما از این فرصت کم بهره مانده ایم. 
وی گفت: ما باید در روابط خارجی مان بسیار محتاط باشیم. اگر سیاستگذاری بین المللی مان را درست تنظیم نکنیم از ظرفیت های محور شرق و کشورهای آسیای میانه نمی توانیم استفاده کنیم. **پابرهنگان را طرد نکنیم شیخی با اشاره به تهدیدهای حاشیه نشینی تصریح کرد: اصلی ترین تهدید حاشیه نشینی غلبه حاشیه بر متن است. فکر نکنیم اگر برادر دینی ما در همسایگی ما سر گرسنه بربالین نهاد ما روی آرامش را خواهیم دید. دیدیم که رییس دولت نهم و دهم هم با رای همین حاشیه ها رییس جمهور شد.
وی ادامه داد: حاشیه نشینان بیشترین نقش را در انقلاب داشتند و اغلب شهدای جنگ نیز متعلق به این قشر هستند. امام خمینی(ره) هم انقلاب را متعلق به پابرهنگان دانست. وقتی ما حدود 20 میلیون حاشیه نشین ( آمار داده شده توسط وزیر راه) را طرد می کنیم و نادیده می گیریم باید منتظر تبعات آن هم باشیم.
شیخی گفت: از سویی اسکان های غیررسمی باعث گسترش فقر و خرده فرهنگ های کجرو می شود. در صورتی که حاشیه نشینی گسترش یابد ما در گذر به جامعه مدنی دچار مشکلاتی جدی می شویم. ** حاشیه نشینی مساله جهانی است  در این میزگرد، حسین ایمانی جاجرمی هم با تاکید بر اینکه مساله حاشیه نشینی واقعیت پیچیده ای است، گفت: برای حل مشکلات و مسایل سکونتگاه های غیررسمی باید فهم درستی از این موضوع داشته باشیم و برای آن دستور کار و تقسیم کار ملی اندیشیده شود.
این استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: از حاشیه نشینی نباید ترسید چرا که موضوع حاشیه نشینی و پیامدهای آن، مختص ایران نیست و مساله جهانی است و در سال 2003 ، مرکز سکونتگاه های انسانی سازمان ملل درباره وضعیت سکونتگاه های غیررسمی (slum) که استانداردهای لازم برای زندگی را ندارد، گزارشی منتشر کرد. 
وی به مشکلات ساختاری اشاره کرد و اظهار کرد: همه جای دنیا امور مربوط به اسکان های غیررسمی و حاشیه نشینی مربوط به نظام مدیریت شهری است و برای حل مسایل و مشکلات، برنامه ریزی می کنند اما چرا در کشور ما شهرداری ها و شوراها تا به حال نتوانستند این مسایل را حل کنند. **اسکان غیررسمی را نباید به پروژه کاهش داد ایمانی جاجرمی با تاکید بر اینکه اسکان غیررسمی را نباید به پروژه کاهش داد، افزود: حاشیه نشینی به عنوان یکی از موضوعات پیچیده نهادی دراز مدت، آلوده به سیاست و بوروکراسی شده است و فکر می کنیم در قالب برنامه های کوتاه مدت سه یا چهار ساله ضربتی، می توان این مشکلات را حل کرد این در حالیست که حاشیه نشینی مساله مزمن نهادی است و به این راحتی ها حل نمی شود.
وی ادامه داد: وقتی مساله اسکان غیررسمی به چرخه بوروکراسی وارد می شود، در نهایت به انجام چند پروژه مدرسه سازی و مسکن سازی ختم می شود که در برخی مواقع هم اتفاق نمی افتد. 
این استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: تصمیم هایی که در نظام اقتصادی و سیاسی کشور گرفته می شود، در برخورد با مساله حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی تاثیر مستقیم دارد به عنوان نمونه مگر نه اینکه در تهران 491 هزار واحد مسکونی خالی وجود دارد و از سویی دیگر حدود 21 هزار نفر بی خانمان هستند که اگر این مسکن های خالی را به این افراد تخصیص دهیم، هر فرد 23 واحد مسکونی خواهند داشت.
وی اضافه کرد: با نگاهی به سیاستگذاری ها، حدود 200 میلیارد دلار را در بازار مسکن هزینه کردیم و از دیگر سو تعداد زیادی افراد بی خانمان داریم این در حالی است که نهادهای متولی و سیاستگذار بهتر بود به جای هزینه در بازار مسکن به وضعیت این افراد رسیدگی داشتند و هزینه ها در مسیر بهبود و بهسازی مسکن انجام می شد.
ایمانی جاجرمی تصریح کرد: بررسی ها و مطالعاتی در این زمینه باید انجام شود تا ببینیم حاکمیت در سال های گذشته چه سیاست هایی را برای تامین مسکن اتخاذ کرده است چون اولین مساله ای که در حاشیه نشینی مطرح می شود، مسکن غیراستاندارد است و چرا سیاست ها تاکنون آنگونه که باید موفق نبوده و شکست خورده است همچنین باید سیاست ها و برنامه های موفق را شناسایی و تداوم بخشید.
دانشیار گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه معمولا سیاستگذاری ها ارزیابی نمی شود، گفت: معمولا تصمیمات و برنامه ها به دلیل تغییرات مدیریتی و فردی، پایدار نیستند این در حالی است که چارچوب سیاستگذاری ها باید تنظیم و تفهیم شود و برای مدت طولانی مبنای کار همه دستگاه ها قرار گیرد و همه تابع سیاست کلان باشند.
وی به سیاستگذاری های نادرست اشاره کرد و اظهار کرد: مگر قرار نبود مسکن مهر پاسخی به موضوع ساماندهی وضعیت افراد بدمسکن و بدون مسکن باشد ولی اکنون براساس گزارش های این پروژه، ساخت 2 میلیون و 100 هزار واحد مسکن مهر تاثیر چندانی بر ساماندهی وضعیت مسکن نداشته است. ** دستگاه های محلی مساله حاشیه نشینی را حل کنند  ایمانی جاجرمی خاطر نشان کرد: هیچ یک از دستگاه هایی که در سطح ستاد برای مناطق حاشیه ای تصمیم گیری می کنند، نیروی اجرایی و عملیاتی در سطح محلی ندارند در صورتی که مساله حاشیه نشینی مربوط به دستگاه های محلی است و آنها باید این موضوع را حل کنند.
وی تصریح کرد: دستگاه های ستادی باید سیاست های ملی را تنظیم کند و وارد سیاست های محلی نشود و براساس تقسیمات محلی، دستگاه های محلی به دلیل ارتباط بیشتر با مردم به این امور رسیدگی کنند اما در حال حاضر بیش از اندازه سازمان و دستگاه متولی امر داریم این در حالی است که ستاد باید کوچک، چابک و باهوش باشد و واحدهای صف گسترش داشته باشد.
این استاد دانشگاه تهران افزود: شرکت عمران و بهسازی شهری دستگاه ستادی است می تواند سیاستگذاری کند اما کار اجرایی نباید انجام دهد چون با فلسفه وجودی آن در تضاد است و مجری باید شهرداری باشد. 
وی با تاکید بر لزوم بررسی وضعیت شهرداری ها گفت:آیا شهرداریها برای ساماندهی حاشیه نشینی برنامه دارند؟ آیا افرادی که وارد شورا می شوند دید شهری نسبت به موضوع حاشیه نشینی دارند؟ کسانی که باید این تصمیمات را اجرا کنند چه کسانی هستند و چه نگاهی به این موضاعات دارند.
ایمانی جاجرمی تصریح کرد: سیاستگذاری ها باید قابلیت پیش بینی داشته باشند اما اینگونه نیست؛ به عنوان مثال اکنون مشکل تغییرات اقلیمی در شهرهای مختلف از جمله شهرهای جنوبی را داریم مثلا در اهواز امکان تحرک جمعیتی و مهاجرت بسیار زیاد است اما آیا برنامه ای برای تحرکات جمعیتی و هدایت مهاجران احتمالی، پیش بینی شده است؟ و یا نیمه جنوب غربی کشورما خلوت است اما در آن سوی خلیج فارس، توسعه بسیاری در 30 سال اخیر رخ داده است؛ چه برنامه هایی برای رشد و توسعه منطقه ای برنامه ریزی شده است؟ این ها سوالاتی است که باید دستگاه های ستادی پاسخگو باشند. 
وی با انتقاد از نظام مدیریت شهری گفت: در دهه 60 حاشیه نشینان، مستضعفانی بودند که برای رسیدگی به امور آنان، بنیاد مستضعفان شکل گرفت و برای حل مشکلات مسکن هم بنیاد مسکن با کمک مردم راه اندازی شد؛ اما چرا این ها نتوانستند مشکلات را حل کنند.
دانشیار گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران، اضافه کرد: مدیریت شهری که به دنبال افزایش درآمد باشد، معلوم است در راه سرمایه داری می افتد و زمین و هوای شهرها را می فروشد. **انسجام نهادی و لزوم تابعیت همه از برنامه های ملی ایمانی جاجرمی با بیان اینکه دولت مدرن باید دارای انسجام نهادی باشد، افزود: همه دستگاه ها و نهادها باید تابعیت از یک برنامه مترکز ملی داشته باشند اما متاسفانه در اغلب موارد تصمیم ها لحظه ای و فردی است و براساس برنامه نیست در صورتی که وفاداری به کشور و نظام باید از تبعیت افراد به برنامه ها و تصمیمات احصا شود چرا که قانون بد بهتر از بی قانونی است و همه باید تابع قانون باشند.
وی به تجربه مسکن مهر اشاره کرد و تصریح کرد: انسجام، ارتباط، هم افزایی و همکاری نهادها در پروزه مسکن مهر وجود نداشت به طوری که براساس گزارش های این پروژ، پیشرفت ساخت مدرسه در مسکن مهر فقط هفت درصد است، ساخت مسجد 15 درصد و پاسگاه نیروی انتظامی تنها هشت درصد عنوان شده است.
ایمانی جاجرمی با اشاره به تجربه کشور فرانسه در ساماندهی به وضعیت اسکان های غیررسمی و حاشیه نشینی گفت: فرانسه بعد از جنگ جهانی دوم مشکل اسکان های غیررسمی را داشت و دولت خودش در دل شهرها، مسکن هایی را به قیمت مناسب ساخت و به صورت اجاره به شرط تملیک همچنین با اجاره بهای اندک در اختیار مردم قرار داد.
وی اضافه کرد: اکنون در این کشور بحث مسکن اجتماعی مطرح است و تامین مسکن به عنوان موضوع مهم برای شهروندان از سوی سیاستگذاران همچنان مورد توجه قرار دارد و رها نشده است.
این استاد دانشگاه به تجربه میدانی خود در بازدید از فرانسه اشاره کرد و افزود: در کشور فرانسه، زمانی که برج مسکونی ساخته می شود، افراد سازنده و متولی متعهد می شوند تا چد واحد از آن برج را در اختیار اقشار خاصی که نیاز به مسکن دارند اما در بازار نمی توانند تامین مسکن کنند، برای مدت موقت اختصاص دهند. معمولا این افراد زوج های جوان، کارمندان مجرد، دانشجویان و برخی اقشار خاص هستند.
** آسیب های اجتماعی مختص مناطق حاشیه ای نیست ایمانی جاجرمی با بیان اینکه جرم خیزی اختصاص به این مناطق ندارد، افزود: جرایم و آسیب های اجتماعی اختصاص به این مناطق ندارد بلکه به دلیل شرایط حاکم بر این نواحی، نمود بیشتری پیدا می کند و گویی دریچه هایی در این مناطق باز می شود تا پشت صحنه اجتماع را ببینیم. 
دانشیار گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران با بیان اینکه برخورد با افراد آسیب دیده اشتباه است، افزود: معمولا افراد آسیب دیده در کشور ما از خانواده، گروه دوستان و به طور کلی اجتماع کنار گذاشته می شوند و توسط جمع طرد می شود و علاوه بر اینها برچسب و انگ اجتماعی هم به آنان زده می شود به گونه ای که در جامعه مورد پذیرش قرار نمی گیرند.
وی با تاکید بر مفهوم واقعی مشارکت اجتماعی گفت: معمولا در برخورد با مسایل اجتماعی، مشارکت به عنوان ابزار نه به عنوان هدف مطرح است در حالی که مشارکت مردمی باید در هدف گذاری ها مورد تاکید قرار گیرد و شهروندان در هدف گذاری ها سهم داشته باشند. ** ظرفیت های کشورمان را نمی شناسیم ایمانی جاجرمی با تاکید بر اینکه ظرفیت کارشناسی و برنامه ریزی باید از سیاسی شدن و تعرض در امان بماند، خاطر نشان کرد: ظرفیت ها و قابلیت های مناطق مختلف کشور نیاز به شناسایی و ارتقاء دارد اما متاسفانه سرمایه داران ضوابط آمایش سرزمین را رعایت نمی کنند و برنامه ریزان تمرکز در برنامه ریزی دارند و می توان گفت مناطق جنوبی کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است و به بیانی دیگر، ظرفیت های کشورمان را نمی شناسیم.
دانشیار گروه مطالعات توسعه دانشگاه تهران، کلانشهر تهران را به انبار باروت تشبیه کرد و افزود: اشتباه راهبردی حاکمیت، بی توجهی به مساله تمرکز جمعیتی است و با توجه به ناپایداری وضعیت خدمات، این موضوع می تواند موجب نارضایتی مردم شود.
وی به مساله نوسازی شبکه های خدمت رسان شهری اشاره کرد و گفت: مساله آمایش سرزمین مورد توجه قرار نگرفته است به عنوان مثال ساخت و سازهایی که در منطقه 22 تهران بدون توجه به شرایط منطقه در حال انجام است، زمینه انتقال و استقبال تقریبا دو میلیون نفر را ایجاد می کند که برای خدمت رسانی در بخش های مختلف از جمله آب و برق منطقه امکانات کافی تدارک و تجهیز نشده است. ** شهرنشینی در ایران 20 درصد بالاتر از میانگین دنیاست مدیر کل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار وزارت مسکن و شهرسازی نیز در میزگرد ایرنا گفت: کیفیت زندگی در فضای شهری مهم است. کیفیت نازل زندگی شامل بدمسکنی ،بافت های فرسوده و یا بافت های با پیشینه روستایی می شود.
نریمان مصطفایی افزود: روند شهرنشینی در جهان افزایش یافته و 50 درصد جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می کنند. هم اکنون روند شهرنشینی در ایران از سال 2007تاکنون از 71 درصد به 74درصد رسیده است.
وی ادامه داد: حتی اگر روند جهانی را با ایران مقایسه کنیم می بینیم که در ایران میزان شهرنشینی 20درصد هم بالاتر است.
مدیر کل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار وزارت مسکن و شهرسازی با بیان اینکه در گذشته فقر روستایی زمینه مهاجرت را ایجاد می کرد، گفت: هم اکنون این روند کند شده است و تنها 2درصد جمعیت از روستا به شهر مهاجرت می کنند.
به گفته وی،هم اکنون با پدیده فقر شهری مواجه هستیم . عده ای که در مناطق شهری نتوانسته اند برای خود مسکن تهیه کنند به حاشیه شهرها روی آورده اند.
مصطفایی گفت: پس از شکل گیری سند ملی ستاد توانمند سازی،یک وحدت رویه نسبی بین نهادهای و سازمان های مختلف که در حوزه حاشیه نشینی کار می کردند، ایجاد شد. ** حاشیه نشینی رو به گسترش است مدیر کل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار وزارت مسکن و شهرسازی گفت: هنوز تردید برای اینکه در حوزه حاشیه نشینی چه باید بکنیم وجود دارد. مسکنی که در حاشیه شهرها ساخته می شود به دلیل فقر مالی به شکل تدریجی ساخته می شود به طوری که یک سال اتاقی را می سازند و به تدریج با کسب درآمد دیگر قسمت های خانه را می سازند.
مصطفایی حاشیه نشینی را موضوعی در سطح کلان عنوان کرد و گفت: مشکلات زیست محیطی می تواند به بحران حاشیه نشینی دامن بزند. گرد و غبار در زابل، خشکسالی و بحران آب در روستاهای خراسان جنوبی موجب مهاجرت و حاشیه نشینی در اطراف مشهد شده است.
وی گفت: در مشهد طی سال های 84 تا 85 جمعیت مهاجر به یک میلیون و 50هزار نفر رسیده است.در خراسان رضوی حدود 1.2 میلیون نفر حاشیه نشین زندگی می کنند. همچنین در استان های سیستان و بلوجستان (زاهدان)، در هرمزگان(بندرعباس و کردستان(سنندج) حاشیه نشینی توسعه یافته است.
این مقام وزارت مسکن و شهرسازی گفت: اگر فکر کنیم دولت می توانست موضوع حاشیه نشینی را حل کند تاکنون چه قبل و چه بعد از انقلاب حل کرده بود.این فرایند از دوره قاجار در ایران بوده است. بنابراین چنین موضوع پرسابقه ای را نباید انتظار داشت که در مدت چهار تا پنج سال حل شود. هم اکنون مسئولیت ما بسیار دشوار است. **برای حل بحران حاشیه نشینی به هماهنگی قوا نیاز داریم به گفته مصطفایی ،هم اکنون وزنه حاکمیتی افزایش یافته است و نیاز به هماهنگی قوی وجود دارد. 
وی با بیان اینکه مقام معظم رهبری بر حل مسایل آسیب های اجتماعی تاکید دارند، گفت: نیاز به هماهنگی قوی برای حل بحران حاشیه نشینی داریم.
وی از جمله کارشناسانی است که معتقد است که باید به موضوع حاشیه نشینی به شکل یکپارچه نگاه کرد و از برخورد دستگاهی بشدت پرهیز کرد. در ایران مدیریت هماهنگی دشوار است و متاسفانه در حل بسیاری از امور به جای اینکه سیستم محور باشیم، شخص محور هستیم.
به گفته مدیر کل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار وزارت مسکن و شهرسازی ،حاشیه نشینی موضوع نظام است و نباید نگاه سیاسی به آن داشت.
مصطفایی به نقش سمن ها تاکید کرد و گفت: تلاش می شود از همه نهادهای دولتی و یا غیردولتی برای موضوع حاشیه نشینی استفاده شود. ذهن نیروهای ما این است که حاشیه نشینی موضوعی فنی مهندسی است و اگر بخواهیم آن را به موضوعی اجتماعی تغییر دهیم، دشوار است و کار طولانی را می طلبد تا بتوان این موضوع را هدایت شده به جلو برد.
وی گفت: هم اکنون پس از دستور مقام معظم رهبری، دولت 32 ستاد ملی تشکیل داده است. همچنین در 31 استان کشور برنامه برای حل بحران حاشیه نشینی داریم.
مدیر کل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار وزارت مسکن و شهرسازی گفت: در حال حاضر یکی از مشکلات ما موضوع مالکیت در حاشیه نشینی است .سند باعث می شود تعلق ایجاد شود .

منبع: ایرنا

• سازمان مردم نهاد
• سمن
• جامعه مدنی
• NGO