موسسه حامیان جامعه مدنی در روز چهارشنبه 29 آذرماه دومین کارگاه از زیرمجموعه کارگاه های سهم سمن ها در تحقق آرمان های توسعه پایدار در ایران را با عنوان «سازوکارهای تقویت نقش سمن ها در تدوین و اجرای سیاست ها و برنامه های مربوط به کاهش فقر در ایران» در سندیکای شرکت های ساختمانی ایران برگزار کرد.
در ابتدای این جلسه سمانه معظم مدیر پژوهش شرکت حجم و دانش آموخته رشته جامعه شناسی و فعال زنان، با اشاره به موسسه حامیان جامعه مدنی گفت: موسسه حامیان جامعه مدنی یک موسسه مردم نهاد و غیردولتی است که بیش از 15 سال است که شروع به کار کرده و اساس کار خود را بر آسیب شناسی نهادهای مدنی گذاشته است، یک بخش از این موسسه سعی در ارتباط گرفتن با سایر سازمان های مردم نهاد دارد و در همین راستا ماهی یکبار یک شورای هم اندیشی تشکیل می دهد، سازمان های مردم نهاد هر یک با تخصص خود وارد می شوند ولی مسائل تخصصی آن ها در دستور کار موسسه حامیان جامعه مدنی قرار می گیرد و آن چیزی که فصل مشترک تمام آن ها باشد به بحث گذاشته می شود.
پس از صحبت های معظم کارگروهی برای آشنایی شرکت کنندگان و سایر حاضران در کارگاه برگزار شد به نحوی که به گروه های دو نفره تقسیم شدند و خود را به سایرین معرفی کنند.
عنوان درس گفتار اول: بررسی سیاستگذاری های رفع فقر در ایران: توصیف سیاست ها و نتایج سیاست گذاری های توسعه
سمانه معظم با اشاره به بررسی سیاستگذاری های رفع فقر در ایران گفت: پرسش ما از دولت برای چیست؟ می خواهیم با توصیفی از شرایط دولت و سیاست گذاری های دولت و شناختی که نسبت به بازتاب اینگونه سیاست گذاری ها پیدا می کنیم نقش سمن ها را تعیین کنیم که ما به عنوان سازمان های مردم نهاد در برابر این سیاست هایی که تاثیر مستقیم بر زندگی مردم دارند باید چگونه برخورد کنیم، آیا مسئله ما باید این باشد که در بحران ها دولت چگونه عمل می کند یا اینکه سمن ها چه می کنند در این بحث به دو موضوع دولت برای تعیین اولویت استراژدیک خود برای رویارویی با فقر چقدر توانسته منسجم عمل کند و دیگری سیاست ها و برنامه های توسعه در اولویته ایران چقدر صدای همه ذینفعان را پوشش می دهد بر می خوریم.
وی افزود: دولت برای تعیین اولویت استراژدیک خود برای رویارویی با چقدر منسجم عمل کرده و توانسته در وزارت خانه های خود و در درون خود منسجم عمل کند، سیاست ها و برنامه های توسعه در ایران چقدر توانسته مسائل همه زینفعان را در خود لحاظ کند.
فرنگیس بیات مدرس کارگاه های آموزشی سازمان های مردم نهاد با اشاره به عنوان کلی جلسه توضیح داد: عنوان کلی جلسه، بررسی سیاست گذاری های رفع فقر در ایران، واکاوای جایگاه و موقعیت سازمان های مردم نهاد در رفع فقر است، نکته اول یک تلاش توصیفی است از آنچه که در 4 دهه گذشته در ایران اتفاق افتاده ولی وارد ریز جزئیات اطلاعات اقتصادی و تحلیل اقتصادی نمی شویم در چند ماه گذشته که من و دوستانم روی این موضوع کار می کردیم از هر آنچه که به عنوان همکاری های میان بخشی دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی، که اتفاق افتاده در حوزه رفع فقر و به نتایج موفقی رسیده اطلاعی نداریم و اگر ذکر ایجابی از آنها نداریم منکر آنها هم نیستیم.
بیات ادامه داد: در نکته دوم، نقطه شروع ما می تواند انتقاد از دولت باشد؛ دولت را به عنوان یک کلیت یا یک ساختار سیاسی در نظر می گیریم و درواقع بر علیه دولت حرفی نمی زنیم، وجود و ماهیت دولت ها و موازنه سیاسی بین دولت ها برای ما یک فاکتور خنثی است برای کسی که از سطح جامعه مدنی به آن نگاه می کند دولت x و y برای ما فرقی ندارد و اگر نقدی به دولت وارد می شود، به کلیت آن است.
این مدرس با اشاره به نکته سوم، از درس گفتار اول توضیح داد: محور شکل دهنده به بحث ما انتقاد از تمرکز بر فقر درآمدی است، که در تمام سیاست گذاری های دولت در چهار دهه اخیر در کلیت برنامه های پنج ساله توسعه که پنج تا از آنها نصفه اجرا شده و ششمی درحال اجرا شدن است به عنوان محور اصلی شکل گیری بحث و مبارزه با فقر دیده شده و معتقدیم که فقر درآمدی که روش اصلی شناسایی گروه های فقیر در ایران است که تا به حال اشتباه بوده و این مسئله توانسته یک مجموعه گفتارها را شکل بدهد.
درس گفتار دوم: موانع سازمان های مردم نهاد در نقش آفرینی مبارزه با فقر
بیات با اشاره به تقسیم بندی سمن ها توضیح داد: سمن ها به چهار دسته خیریه ای، مشارکتی، خدماتی و توانمند سازی تقسیم می شوند، یا بر مبنای حوزه ای که دارند به محلی، شهری، منطقه ای، ملی و بین المللی تعریف می شوند. یکی از ویژگی و توانایی سازمان های جامعه مدنی این است که میتواند از یک هدف به هدفی دیگر میل کند یعنی دارای ویژگی تحول درون سازمانی است، یک جامعه مدنی باید تعرف مشخصی از نحوه خدمات و فعالیت خود داشته باشد ولی این سخن به این معنا نیست که نتواند تحولی دیگر را تجربه کند و تنها یک کادر ساخته و بر همان تسلط یابد. سازمان های جامعه مدنی میتوانند حالت دو زیست داشته باشند.
وی افزود: مزیت و ویژگی جامعه مدنی همین انعطاف پذیری آن در مسئولیت های هسته ای است، اما نمیتواند در هر کنشی و هر جریانی وارد عمل شود که ضعف موسسه های مردم نهاد همین است، اینکه فضا برای فعالیت بسیار باز است اما انجام هرکاری هم ممکن نیست.
بیات با اشاره به طرز عمل سازمان های جامعه مدنی در بیان اهداف خود گفت: سازمان های جامعه مدنی در بیان ماموریت و اهداف خود مبهم عمل کرده اند، تعاریفی که از این اهداف و عملکرد خود نموده اند بسیار گسترده است و این مانع از تخصصی شدن فعالیت هایشان میشود.
وی با اشاره به دیگر مزیت های جامعه مدنی بیان کرد: یکی دیگر از مزیت های جامعه مدنی تخصصی شدن سازمان ها است ولی این عمل محدودیتی برای سمن ها ایجاد نخواهد کرد، از تاسیس نهادهای جامعه مدرن به خصوص جامعه مدنی آنقدر که برداشت ضد قدرت شده است، برداشت سازمان یابی دموکراتیک وجود ندارند درواقع آزادی مدنظر از ایجاد سازمان های جامعه مدنی به سمت بی فرمی و بی شکلی سوق داده شده و از سازمانهای بروکراتیک دور شده است.
وی ادامه داد: این طرز دیدگاه نسبت به مسئله های سازمان موضوعی مهم است وقتی افرادی که در سازمان جامعه مدنی فعالیت می کنند بازیگر این سازمان تلقی می شوند باید اثر گذار باشند و زمانی یک سمن و جامعه مدنی می تواند به عنوان یک بازیگر اثر گذار باشد که انباشتی از فعالیت های تخصصی خود را داشته باشد که بتواند خود را بازیگر اثر گذار تثبیت کند، اما تا زمانی که سازمان های جامعه مدنی به شکل هیئتی و پراکنده اداره شوند اثر گذاری سازمانی نخواهند داشت، برای رفع این پراکندگی و گسستگی سازمان جامعه مدنی نیازمند رسیدن به سطحی از بروکراسی سازمانی و مشخص کردن فعالیت تخصصی خود در حوزه مورد نظرش است که بتواند در مقام و هیبت یک بازیگر اثر گذار خود را به دیگر بازیگران این زمینه نشان دهد.
وی با اشاره به نکاتی که جریان رفع فقر و تکلیف سازمان های جامعه بدنی را مشخص می کند تصریح کرد: برای شناسایی گروه های صغیر و تمرکز، به روی فقر قابلیتی است، فقر قابلیتی قابل توضیح ترین رویکردی است که میتواند مارا در شناسایی زمینه های فقر کمک کند. موانع ساختاری، جزو موانع جدی است که سازمان های جامعه مدنی برای ایفای نقش خود و انتظاراتی که از آنان داریم با آن درگیرند و این به روابط آن ها با دولت برمی گردد، دولت با سمن ها و جوامع مدنی رابطه حق دلانه ای تاکنون نداشته است و بخشی از موانع اثر بخشی سازمان های مردم نهاد به خصوص در حوزه فقر به همین موانع ساختاری برمی گردد، مبحث دیگری مبهم بودن اهداف و یا چند هدفی بودن سازمان ها و تخصصی کار کردن آنها است .
بیات با اشاره به اینکه برخورد و مراوده با سازمانهای موفق باعث چه چیزی می شود گفت: شکل گیری سطحی از فورمالیزیشن، رسمی شدن و بروکراسی پاسخگو در سازمان های جامعه مدنی است و عدم ارتباط با سازمان های بین المللی NGO این فرصت را از سازمان های مردم نهاد گرفته است.
وی ادامه داد: بحث کمبود منابع مالی و کمبود منابع انسانی بحث جدی دیگری است که با راهکار هایی می توان بر انها غلبه کرد، دربحث فقدان حمایت اجتماعی و نقش آفرینی جامعه مدنی در مبارزه با فقر باید به ناآگاهی مردم به جایگاه و عملکرد سازمان های مردم نهاد و هم چنین نبود افراد توضیح دهنده این جایگاه اشاره کرد، فقدان بازخوانی فعالیت و فقدان انتشار گزارش های عملکردی از جمله مواردی است که در تضعیف بازیگری سازمان های جامعه مدنی نقش دارند.
این مدرس با اشاره به اینکه سازمان جامعه مدنی برای تقویت بخش بازیگری خود باید چه کند گفت: سازمان جامعه مدنی باید برای تقویت و اثر بخشی بازیگری خود مستند به ابزاری شود از جمله انتشار گزارش های عملکردی خود که کمک به سزایی بر اثر بخشی خواهد داشت همچنین برای پیشبرد اهداف خود باید سازمان ها دارای مهارت های خاصی شوند، این مهارت ها در سازمان شروع میشود و با پیوند به سازمان های مهم تر ادامه می یابد.
وی با اشاره به مشکلاتی که سازمان های مردم نهاد رو به رو است توضیح داد: یکی دیگر از موانعی که سازمان مردم نهاد در نقش آفرینی مبارزه با فقر رو به است فقدان اجماع در سازمان های مردم نهاد و یا فقدان هویت مشترک جمعی ان های مردم نهاد است این به این معناست که باید برای میل به اثر گذاری در سیاست گذاری مبارزه با فقر ،شبکه ای از ان. جی.او ها را داشته باشیم اما چیزی که اکنون وجود دارد یک شرایط به شدت گسسته و پراکنده است که باید سازمان دهی شود.
بیات با اشاره به ویژگی ها و توانایی های ذاتی سازمان های جامعه مدنی گفت: یکی از ویژگی ها و توانایی ذاتی و مادرزادی سازمان های جامعه مدنی ترویج گری است این بدین معناست که NGO ها بر اساس یک سری ارزش ها در حوزه خدمات اجتماعی شکل گرفتند، ویژگی دیده بانی سازمان های جامعه مدنی که متاثر از شخصیت ترویج گریشان است میتواند در حوزه اگاهی بخشی، مشاوره ای، مدافع گری فعالیت داشته باشد و با برگزاری کنفرانس های بزرگی در حوزه هدف هایی که دارد، خود را مطرح کند.
درس گفتار سوم: وضعیت جامعه وخیم و مساله فقر در ایران
بیات با اشاره به ملاحظات سازمان جامعه مدنی گفت: سازمان جامعه مدنی در حوزه رفع فقر باید ملاحاظاتی را مد نظر داشته باشد که کمک کننده باشند و گشایش هایی را در اتخاد استراتژی های لازم برای ما به ارمغان می آورد در ارتباط فقر و آسیب ها محورهایی است که فعالین جامعه مدنی با آنها درگیر هستند.
وی ادامه داد: ارتباط مستقیمی بین فقر و آسیب های اجتماعی وجود دارد که هردو در یک رشد اختاپوسی به موازات هم رشد کرده و بر هم اثر می گذارند.
بیات با اشاره به صحبت های دکتر محمد فاضلی گفت: اکنون دوره ظهور جامعه ی وخیم است، به دلیل فضای فزاینده فقر و تاثیری که فقر در به وجود آمدن و گسترش شبکه های آسیب های اجتماعی دارد، این عصر، جامعه بحران ها یا آسیب ها نام گذاری شده است، عصری که مشکلات و معضلات در آن راه حل ندارند و با یک سیاست گذاری و راه حل نمی توان از آن ها عبور کرد.
وی ادامه داد: هم نشینی و اجماع فکری برای رسیدن به حل بحران ها وضعیتی است که ما به آن نیاز داریم، و این امر حاصل نمی شود مگر آنکه ذینفعان اجتماعی درگیر این وضعیت صدایی برای حل این مسئله داشته باشند.
وی با اشاره به نقش دولت در این زمینه توضیح داد: مخاطب میتواند دولت هم باشد و به احتمال قوی در دراز مدت سازمان های جامعه مدنی می توانند در حوزه رفع فقر اثرگذار باشند، اگر بازیگری خود را به درستی اجرا و تثبیت نمایند، در عصر ویژه ای از بحران های همزمان حضور داریم که زمینه همه بحران ها را هم باید فقر شناسایی کنیم و تا زمانی که صدای تمام ذینفعان در این باره شنیده نشود موفق نخواهیم شد.
درقسمت سوم بحث به چگونگی مکانیسم های قدرت بخشی سازمان های جامعه مدنی برای سیاست گذاری های رفع فقر پرداخته شد.
بیات با اشاره به اینکه سازمان جامعه مدنی باید در میان خود و دولت و بخش های خصوصی پل ارتباطی بزند و هم گرایی و همکاری را بین این 3 بخش تقویت نماید گفت: در واقع انجام فعالیت های مفهومی از جمله ترویج گری و افرینش های مفهومی کاری است که از سازمان های جامعه مدنی انتظار می رود.
وی افزود: سازمان های جامعه مدنی برای رفع فقر که در سیاست گذاری های دولت غایب است باید به دنبال مفاهیمی بروند و فقر قابلیتی را که عمدتا درباره آن دولت سکوت کرده است را عمومی جلوه دهند و آن را به سمت مطالبه ببرند و تمام تلاش خود را بکنند که در حوزه قانون گذاری موثر واقع شوند، این یک سطح از بازیگری جامعه مدنی است، به طور کلی بردن مفاهیمی به حوزه عمومی و بحث درباره آن و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی وظیفه سازمان ها است از جمله این آگاهی سازی ها بحث مبارزه با فساد است که یک بحث نیندیشی است.
بیات با اشاره به بحث آگاهی سازی ادامه داد: سازمان جامعه مدنی باید با افزایش آگاهی و ملزم کردن مراجع تصمیم گیری، مسئولیت مسئول در کار را به خوبی سامان دهی کرده و اقدامات لازم را در این باره به عمل آورد، بحث قرارداد های بین کار، مسائل ایمنی حین کار، مرام نامه های رفتارشایسته کار، ارتقا قوانین مالکیت فکری و معنوی با نقش سمن ها در تمام این موارد ذکر شده در مبارزه با فقر ارتباط مستقیم دارد.
این مدرس افزود: در اثر بخشی جامعه مدنی در حوزه رفع فقر، کنش جامعه مدنی می تواند تاثیر به سزایی داشته باشد، قوت بخشی سازمانی و خود سامان یابی سازمان های مردم نهاد، باید به سمتی بروند که مرجع شوند و خود را به عنوان یک مرجع پاسخگو تثبیت نمایند و این عمل با شناساندن و معرفی خود و سپس با انتشار گزارش های عملکردی میتواند محقق شود.
در قسمت پایانی این جلسه بعد از پایان کارگروهی یک گفت و گوی عمومی در خصوص ایده همکاری بین بخشی و مسئله استقلال مطرح شد، همچنین تمام شرکت کنندگان یک عکس دسته جمعی گرفتند.
