امیرحسین جعفری: بهمن ماه سال گذشته خبری روی خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت که سروصدای زیادی به پا کرد. این خبر که از نتایج یک پژوهش دانشگاهی منتشر شد، نشان می داد شیوع رفتارهای پرخطر در میان دانش آموزان به مرز هشدار رسیده است. حالا پس از گذشت 8 ماه از انتشار این خبر جنجالی، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت از اجرای نظام مراقبت رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان خبر می دهد.
شایع ترین رفتارهای پرخطر میان نوجوانان
بهمن ماه سال 94 چکیده پژوهش منتشر شده در فصلنامه رفاه اجتماعی، وابسته به دانشگاه علوم بهزیستی آمار جدیدی از بروز رفتارهای پرخطر میان دانش‌آموزان نوجوان ارائه داد. آماری که جنجال زیادی در جامعه به پا کرد. در این تحقیق که روی هزارو 280 پسر و دختر دبیرستانی ۱۵ تا ۱۸ ساله در مدارس شمال و جنوب تهران انجام شد، رفتارهایی که می‌توانند «آسیب جسمانی (زد و خورد)، روانی (سوء مصرف مواد) و اجتماعی به همراه داشته باشند به‌عنوان رفتار پر خطر در نظر گرفته شد. نتایج این پژوهش نشان داد 9/21 درصد پسران و 4/9 درصد دختران در بیرون از خانه چاقو حمل می‌کنند. همچنین 4/20 درصد پسران و 9/7 درصد دختران در مدرسه چاقو به همراه دارند. براساس نتایج این تحقیق 9/36 درصد پسران و 4/19 درصد دختران در بیرون از خانه کتک کاری می‌کنند. علاوه بر آن 54 درصد پسران و 1/49 درصد دختران تجربه قلیان ، 5/38 درصد پسران و 32 درصد دختران هم تجربه سیگار کشیدن دارند. همچنین تجربه مصرف کراک و هرویین هر یک با 1.5 درصد، مصرف کوکایین با 2 درصد، متادون 2.9 و تریاک 3.3 درصد به ترتیب کم‌ترین میزان شیوع رفتارهای پرخطر را در میان دانش آموزان مورد بررسی داشتند. «رابطه جنسی» هم یکی دیگر از رفتارهای پرخطر شماری از نوجوانان بود که در این تحقیق به آن پرداخته شد. بنابر این پژوهش تجربه رابطه جنسی با میل خود با 30.4 درصد از همه گیرترین رفتارهای پرخطر در میان دانش آموزان مورد تحقیق گزارش شد. هر چند یافته های این تحقیق روی تعداد محدودی از نوجوانان دبیرستانی ساکن مناطق شمال و جنوب تهران انجام شد اما آنگونه که پژوهشگر این تحقیق نیز در گفت و گو با رسانه ها عنوان کرد همین نمونه کوچک نیز واقعیتی از جامعه نوجوانان کشور ما است. موضوعی که پیش از انتشار این گزارش نیز بارها از سوی کارشناسان مطرح شده بود. اما هر بار با تکذیب آموزش و پرورش به عنوان مهم ترین نهاد مرتبط با نوجوانان مواجه می شد.
خطراتی که همیشه در کمین نوجوانان است
بروز رفتارهای پرخطر همیشه میان نوجوانان جامعه ما مطرح بوده اما آمار و موارد آن در سال های گوناگون، متفاوت بوده است. نتایج تحقیقاتی که در سال‌های گذشته انجام شده، موارد متفاوتی را به عنوان شایعترین رفتار پرخطر در میان نوجوانان نشان می‌دهد. بنابر تحقیقی که در سال ۱۳۸۴ انجام شد، نوشیدن الکل، سیگار کشیدن، رفتار جنسی ناامن، خشونت، سوء مصرف الکل و مواد مخدر و اقدام به خودکشی به ترتیب شایعترین رفتارهای پرخطر نوجوانان بوده، در حالی که تحقیق دیگری در سال ۱۳۸۷ نشان می‌داد که رابطه ناامن جنسی، نوشیدن الکل، سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر و روانگردان به ترتیب شایعترین رفتارهای پر خطر بوده‌اند.
ریشه این رفتارهای پرخطر کجاست؟
بر اساس نظر کارشناسان امور اجتماعی و روان شناسان تحلیل‌های گوناگونی می‌توان در این زمینه ارائه کرد. آنها معتقدند در این زمینه باید به نقش عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و عوامل مربوط به همسالان توجه کرد. آنطور که کارشناسان می گویند از دلایل گسترش رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان می توان به نبودن رابطه عاطفی محکم میان والدین و نوجوان، فضای آمرانه خانواده و اجتماع، همچنین در دسترس بودن و همگانی بودن سیگار، مواد مخدر و مشروبات الکلی به رغم ممنوعیت آن ها اشاره کرد.
سند پیشگیری از آسیب های اجتماعی دانش اموزان
در میان همه این دلایل، نقش مدرسه به دلیل حضور طولانی مدت نوجوان در آن و نیز وجود گروه همسالان بیش از همه پررنگ است. این نهاد به دلیل کارکردهای مهم آموزشی و تربیتی و جایگاهی که در بین نوجوانان دارد، نقش مهمی را در زمینه ارتقای توانمندی نوجوانان و مراقبت از آنها در برابر آسیبهای اجتماعی، بر عهده دارد. نقشی که با تکذیب آمار آسیب میان نوجوانان کمرنگ نمی شود. مسوولان اموزش و پرورش در پاسخ به این آسیب ها همواره توپ را به زمین مسائل خارج از مدرسه انداخته و معتقدند ریشه این آسیب ها را باید در پشت درهای مدرسه و جامعه پیدا کرد. هر چند آنها می گویند در این زمینه بیکار ننشسته اند و با تدوین سند راهبردی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش‌آموزان اقداماتی صورت داده اند.
پیش نویس سند ر اهبردی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش آموزان با هدف ایجاد وحدت رویه، تعیین اهداف کلان، طراحی سیاستهای اجرایی، طراحی استراتژی ها و ترسیم چشم انداز در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، در اردیبهشت ماه سال 93 تدوین شد. آنطور که نادر منصور کیانی مدیر کل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در زمان تدوین این پیش نویس اعلام کرد: « تمرکز ویژه بر برنامه های پیشگیری اولیه در گروه سنی کودکان و نوجوانان ، مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان در معرض خطر و پرخطر ، طراحی و اجرای برنامه های پیشگیری مبتنی بر الگوی آمایش سرزمین، گسترش نرخ پوشش برنامه های پیشگیری ، توسعه برنامه های مبتنی بر شواهد در زمینه پیشگیری ، گسترش مشارکتهای مردمی از طریق الگوهای اجتماع محور در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و توجه ویژه به مشارکت خانواده ها در برنامه های پیشگیرانه بعنوان استراتژی های تعیین شده در این سند است.» همچنین آنگونه که مدیر کل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی وزارت آموزش و پرورش مطرح کرد این سند بعد از طی مراحل اعتبار بخشی به عنوان مبنا و میثاق فعالیت‌های آموزش وپرورش در حوزه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش‌آموزان عمل کند و مقرر شد بعد از نهایی شدن آن، ادارات کل آموزش وپرورش کشور متناسب با ویژگی‌های خطرپذیری و وضعیت آسیبهای اجتماعی استان خود، اسناد محلی و استانی را در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش‌آموزان و بر اساس سند مذکور تهیه کنند.
مدارس مروج سلامت
شناخت ویژگی‌های رشدی نوجوانان و تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی آنها، آشنایی با خطراتی که نوجوانان را تهدید می‌کند و آشنایی با شیوه‌های ارتباط موثر با نوجوانان می‌تواند به مدارس کمک کند تا نقش موثری در جهت پیشگیری از آسیبهای اجتماعی در بین نوجوانان ایفا کنند. موضوعی که محمد اسماعیل مطلق مدیرکل دفتر سلامت جمعیت و مدارس وزارت بهداشت بر آن تاکید دارد. او دیروز در نشست کشوری کارشناسان مسوول سلامت نوجوانان و مدارس، یکی از راه های ترویج سلامت در مدارس را وجود مدارس مروج سلامت دانست و با بیان اینکه باید این مدارس افزایش یابد گفت:«در مدارس مروج سلامت باید گام‌های موثری برای داشتن دانش‌آموزان پرتحرک، سالم و با انگیزه و دارای رفتارهای خوب برداریم. دانش آموزان باید خودمراقبتی از خود، همکلاسی‌ها و خانواده خود را اجرا کنند.»
اجرای طرح مدارس مروج سلامت آخرین سال دهه 80 در کشور مطرح شد. این طرح پیش از آن با نام مدارس جامع نگر مطرح بود و تنها روی مساله پیشگیری از اعتیاد در دبیرستان ها تاکید داشت، اما از دهه 90 مقرر شد این طرح با فرم جدید، مدارس تمام پایه‌ها و گروه‌های سنی را شامل شود و علاوه بر بحث اعتیاد روی تمامی رفتارهای مرتبط با سلامت تاکید داشته باشد. آنگونه که رئیس اداره بهداشت مدارس وزارت بهداشت در آن زمان مطرح کرد مقرر شد براساس این طرح، چک‌لیست ممیزی داخلی مدرسه از طرف وزارت بهداشت در اختیار مدیر مدرسه یا هر فردی که آموزش و پرورش صلاح بداند قرار بگیرد و براساس آن 8 آیتم ازجمله «آموزش جامع سلامت»، «تغذیه سالم»، «محیط فیزیکی سالم»، «معاینات دوره‌ای دانش‌آموز»، «سرویس‌های بهداشتی» و «سلامت روانی دانش‌آموز» بررسی شود.اکنون حدود ۹۳ هزارمدرسه در کشور وجود دارد که از این میان ۱۸ هزار و ۹۴ مدرسه مروج سلامت هستند. برنامه مدارس مروج سلامت هشت جزء دارد که شامل آموزش سلامت، ارائه خدمات بهداشتی، سلامت محیط، بهبود تغذیه، تحرک فیزیکی و فعالیت بدنی، ارتقای سلامت کارکنان، خدمات سلامت روان و مشاوره‌ای و مشارکت والدین و جامعه در برنامه ارتقای سلامت در مدارس و ایجاد شبکه داوطلبان سلامت دانش آموزان (سفیران سلامت) است که در تفاهم‌نامه بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت نیز این موارد آمده است.
طرح کاسپین در راه است
اما این همه برنامه وزارت بهداشت و آموزش و پرورش برای کاهش آسیب های دوران نوجوان نیست آنطور که دیروز مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در نشست کشوری کارشناسان مسوول سلامت نوجوانان و مدارس اعلام کرد طرح کاسپین نیز یکی دیگر از طرح‌هایی است که امسال باید توسط کارشناسان مسوول در دانشگاه‌ها اجرایی شود. بر اساس این طرح باید یک کمیته مشترک با آموزش و پرورش تشکیل شود و بر اساس نتایج آن روی رفتارهای مخاطره‌آمیز کار کرد. آنگونه که محمد اسماعیل مطلق اوایل ماه جاری در گفت و گو با پیاگاه خبری وزارت بهداشت گفته است؛ تغذیه نا سالم، کم تحرکی، مصرف مواد دخانی، خشونت، رفتارهای جنسی مخاطره آمیز و ایدز، مصرف مواد مخدر و محرک، مصرف الکل موارد مورد مطالعه در این طرح هستند. طرحی که در فاز اول در سطح پایلوت در 7 دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی انجام می شود و پس از اجرا و استخراج نتایج، در فاز دوم در سایر استانهای کشور نیز اجرا خواهد شد.
منبع: ابتکار
