«یا حجت ابن الحسن ریشه ظلم رو بکن»، « مرگ بر کارگر، درود بر ستمگر»، «یه اختلاس کم بشه، مشکل ما کم میشه»؛ این‌ها شعارهایی است که دیروز کارگران فولاد اهواز در اعتراض به عقب افتادن سه ماه از حقوق‌شان و نپرداختن عیدی قبل از عید در اعتراض به کارفرمای‌شان سر دادند. آن‌ها در انتقاد به بی‌توجهی مدیران کارخانه به پرداخت مطالبات معوقه خود به نشانه اعتراض از فلکه کیانپارس اهواز تا ساختمان استانداری خوزستان راهپیمایی کردند. حداقل در سه ماه گذشته هر روز خبرهایی از اعتراضات کارگران از شهرهای مختلف ایران در صفحه خبرگزاری ها اطلاع رسانی می‌شود و بعضی از آن‌ها هم در کانال های اجتماعی اندکی بازتاب پیدا می کند.

محمد باقرزاده | «واقع‌گرایی به ما حکم می‌کند که برای تغییر واقعیت از خیالپردازی خود کمک بگیریم و این امیدی است که جامعه ما به آن نیاز دارد»؛ این سخن «سارا شریعتی» جامعه‌شناسی نام‌آشنا در همایش «امید اجتماعی در ایران» است. دیروز و در کنار سخنان شریعتی با عنوان «روزی فرا خواهد رسید»، «مصطفی ملکیان»، فیلسوف نامدار اخلاق هم از عقلانیت امیدورزی گفت و امیدواری به صاحبان قدرت و سیاستمداران را یک «امیدواری ابلهانه» دانست.  

 اعتراض‌های مردم ایران در دی امسال اگر چه در زمان وقوع با سکوت بسیاری از کنشگران اجتماعی، جامعه‌شناسان و فعالان سیاسی روبه‌رو شد اما بعد از آرام‌شدن فضا زمینه‌ساز بحث‌های کارشناسی فراوانی درباره ماهیت این اعتراضات و همچنین سوژه اعتراض شد. عصر چهارشنبه هفته پیش تالار ابن‌خلدون دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران میزبان نشستی در این‌باره بود؛ «کندوکاو اعتراض‌های مدنی مسالمت‌آمیز- صلح‌جویانه.» در این برنامه که با همت گروه علمی، تخصصی صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد، «صادق زیباکلام»، «احمد بخارایی» و «محمد مالجو» از جنبه‌های مختلف و حوزه‌های تخصصی خود به موضوع اعتراض‌های مسالمت‌آمیز پرداختند. و «پروانه سلحشوری» به عنوان یکی از سخنرانان هم در این برنامه حضور پیدا نکرد.

هياهوي ايجاد شده بر سر مساله‌سقوط هواپيماي تهران به ياسوج و حواشي بررسي بودجه در مجلس شوراي اسلامي اجازه نداد تا صداي يكي از نمايندگان مردم شنيده شود. ماجرا از اين قرار بود كه روز يك‌شنبه در صحن علني مجلس شوراي اسلامي بهروز بنیادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نسبت به عملکرد برخی از مدیران کمیته امداد انتقاد کرد و درتذکری خطاب به رییس کمیته امداد امام (س)، افزود:‌ جنابعالی مطرح کردید که تعداد فقرا افزایش پیدا کرده است، وقتی مدیران شما در شهرهای کوچک حقوق بالای پنج میلیون تومان دریافت و اضافه کار کامل دریافت می‌کنند؛ وقتی فساد در کمیته امداد بیداد می کند؛ وقتی کمک به خانواده های بدسرپرست را منوط به ارائه طلاق نامه می کنند و حاضر نیستند بیشتر از 6ماه از آن‌ها حمایت کنند، وقتی به بهانه های مختلف مستمری مددجویان قطع می شود، باید تعداد فقرا افزایش پیداکند.

خاک، آب، باغچه و کودکانی که طبیعت را تجربه می‌کنند. همه آنچه آموزش رسمی نمی‌تواند به کودکان بیاموزد قرار است در مدرسه طبیعت یاد بگیرند. همه آنچه کودک انسان تا پیش از وجود پدیده‌ای به نام آموزش رسمی از طبیعت یاد می‌گرفت. در روزگاری که به فعالان محیط‌زیست سخت می‌گذرد، ٧٠مدرسه طبیعت در ٢٩ استان کشور راه‌اندازی شده تا نسل بعد انسان‌های طبیعت‌دوستی باشند. اگر هر کدام‌شان جایی مسئولیتی داشتند، بر سر محیط‌زیست معامله نکنند و اگر جایگاه تصمیم‌گیری نداشتند، محیط‌زیست مطالبه مهم‌شان باشد. مدارس طبیعت می‌خواهند نگاه مسئولانه و فعالیت مدنی را به کودکان یاد بدهند، هرچند هنوز همه کودکان امکان استفاده از این شیوه آموزشی را ندارند.

سید افشین امیرشاهی روزنامه نگار

  محسن گودرزی، پژوهشگر اجتماعی به‌تازگی گزارشی را با عنوان «زوال همبستگی اجتماعی» براساس داده‌ها و شواهد آماری و پیمایشی تهیه کرده است. در این گزارش، فرآیندهایی که رابطه افراد، گروه‌ها و نهادها را سست می‌کند و به انفصال، جدایی و تشدید تضادها می‌انجامند، به منزله فرآیندهای گسیخته‌ساز بررسی شده‌اند. در سطح عوامل عینی گسیخته‌ساز به کوچک‌شدن کیک اقتصاد ایران، تشدید نابرابری‌ها، بیکاری و بی‌ثباتی شغلی، فساد و حاشیه‌نشینی شهری پرداخته شده است. در سطح عوامل نگرشی؛ روند تغییرات نگرشی، دگرگونی نهادهای اصلی و فراگیرشدن «احساس زوال اجتماعی» بررسی شده‌اند. از دید نویسنده گزارش، رشد فردگرایی و غلبه ارزش‌های مادی در نظام سلسله مراتب ارزشی همراه با ضعف نظام هنجاری به شکل‌گیری سوژه‌ای انجامیده است که لذت‌ها و منافع فردی خود را فارغ از محدودیت‌ها و کنترل‌های اجتماعی جست‌وجو می‌کند. این روند موجب شده سه نهاد اصلی خانواده، دین و سیاست نتوانند کارکردهای انسجام‌بخش خود را به‌درستی ایفا کنند. از طرف دیگر، «احساس زوال اجتماعی» بر ذهن جمعی غلبه یافته است. مردم خود را در جامعه‌ای می‌یابند که در سراشیبی قرار گرفته است. جامعه‌ای که فرصت‌های آن عادلانه توزیع نشده، بنیان‌های اخلاقی خود را بیش از پیش از دست می‌دهد، اعتماد اجتماعی در آن پایین است و آینده‌ای روشن پیش روی خود نمی‌بیند. این عوامل موجب رشد احساس بیگانگی با جامعه، احساس استیصال و بی‌پناهی شده است. گودرزی معتقد است جامعه ایران در برابر دو سرنوشت متفاوت قرار دارد. از یک سو، روندها و پدیده‌های گسیخته‌ساز، حیات کلی آن را تهدید می‌کنند و از سوی دیگر، اشکالی از همبستگی‌های جدید در میان اقشار مختلف و لایه‌های گوناگون جامعه درحال گسترش است. درباره آنچه در جامعه ایران جریان دارد با محسن گودرزی، پژوهشگر اجتماعی گفت‌وگویی صورت داده‌ایم. پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، بررسي تحولات ساختاري بازار كار ايران، تحولات فرهنگي ايران در سه دهه ١٣٥٣-١٣٨٣ و ده‌ها نظرسنجی و پژوهش ازجمله کارهای گودرزی است.

«تا پیش از این مسئولان آسیب اجتماعی را کتمان می‌کردند اما حالا که با ما صحبت می‌کنند، این مسئله را قبول کرده و به جزئیات آن واقف هستند. حالا از آنها می‌خواهیم که لااقل ازدواج کودکان در ازای دو‌میلیون تومان را در زمره خرید‌و‌فروش کودکان قرار دهند. شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید بچه زیر ١٥سالی که برای ازدواج بالغ تشخیص داده شده، اگر بخواهد طلاق بگیرد، این پدر اوست که باید در دادگاه به‌دنبال حقوق او باشد و دادگاه کودک را نمی‌پذیرد».

سجاد صداقت

بحث درباره مفهوم پرسشگری هنوز در ایران به‌درستی تبیین نشده است؛ مفهومی که شاید در نگاه اول ساده و در دسترس به نظر آید، اما به‌تدریج می‌توان ضرورت و ملزومات آن را برای هر فرد و جامعه‌ای تشخیص داد. دکتر یحیی قائدی دانشیار فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه خوارزمی و پیشگام ترویج فلسفه برای کودکان است. او مبدع کافه فلسفه در ایران است که به نوعی در راستای تقویت پرسشگری و گفت‌وگو بین مردم تلاش می‌کند. یحیی قائدی در گفت‌وگوی پیش‌رو درباره این مفهوم بحث کرده و ضمن توضیح چیستی، چرایی و چگونگی پرسشگری، از ضعف نظام آموزش و پرورش در ایران سخن گفته است.

پانزدهمین نشست هم اندیشی نهادهای مدنی توسط حامیان جامعه مدنی روز چهارشنبه 11 بهمن 1396 با دستور جلسه «گفت و گو راجع به نهاد ملی حقوق شهروندی» و «بحث و تبادل نظر ميان اعضا در خصوص برنامه هاي راهبردي نهادها، جهت اتخاذ تصميمات و برنامه هاي بعدي» برگزار شد.

معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محيط زيست گفت: با سمن‌ها تعامل داريم اما اين به معناي مزدورپروري و وردست‌پروري نيست زيرا نمي‌خواهيم حمايت معنوي يا مادي از سمن‌ها منجر به آن شود که براي ما تبليغ و ما را تأييد کنند زيرا مهم‌ترين ويژگي سمن، عدم وابستگي مالي به دولت است.کاوه مدني در نشست خبري‌ای که پيش از ظهر روز دوشنبه به ميزباني سازمان حفاظت محيط زيست برگزار شد، گفت: تلاش ما در اين دوره تمرکز بر کيفيت برنامه‌ها به جاي کميت است، به طور نمونه تعداد و آمار سمن‌هاي (NGOها) محيط‌زيستي مشخص است اما درباره  مباحث کيفي، اطلاعات دقيقي وجود ندارد.مدني با طرح اين پرسش که چرا بايد مشارکت عمومي و مدني را به سمن‌ها محدود کنيم و تنها متولي و شاخص مشارکت در جامعه را سمن‌ها بدانيم، اظهار کرد: طبق تعريف، سمن به نهاد غيردولتي اطلاق مي‌شود که داراي ارتباط مالي با دولت نيست و به صورت قانوني و بدون حاشيه فعاليت مي‌کند. سمن‌ها و مردم براي ما يکسان هستند و با تمام کساني که بخواهند براي حفظ محيط زيست کشور تلاش کنند، تعامل و همکاري داريم. گرچه همکاري با سمن‌ها، آسان‌تر است اما اين بدان معنا نيست که فقط سازمان‌هاي مردم‌‌نهاد را به رسميت بشناسيم.معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محيط زيست ادامه داد: سمن‌ها مي‌توانند درآمد داشته باشند اما اينکه درآمد خود را از وابستگي به دولت کسب کنند يا براي فرار از ماليات به جاي ثبت شرکت و فعاليت در حوزه‌اي به نام سمن در حال فعاليت باشند، داراي اشکال است و با تعريف سمن هم‌خواني ندارد.

یاسمن صادق شیرازی

کمتر از 10 روز از همایش رونمایی اساسنامه مجمع ملی سمن‌های جوانان در شیراز می‌گذرد. همایشی که با حضور دکتر «اسحاق جهانگیری» معاون اول رئیس جمهوری و برگزیدگان سازمان‌های مردم نهاد 31استان کشور برگزار شد. نداشتن قدرت کافی و نیز  رسمی نبودن سمن‌ها یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که سازمان‌های مردم نهاد جوانان با آن سال‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. تا جایی که کارشناسان در این حوزه معتقدند مشکلاتی همچون وابستگی سمن‌ها به دولت، به رسمیت نشناختن استقلال آنها در سازمان‌ها و نهاد‌های اجرایی، مشکل جایگاه حقوقی آنها در ساختار اجرایی دولت، آشنا نبودن مردم و جوانان دامنگیر سمن‌ها برای فعالیت‌های اجتماعی شده است.

آرزو ضيايي: چگونه مي‌توان اعتماد را در ميان افراد جامعه گسترش داد؟ در حال حاضر سايه بي‌اعتمادي در تمام جنبه‌هاي زندگي انسان افتاده است. اغلب افراد جامعه به آن متهم‌اند كه ارتباطات را بر مبناي منفعت طلبي و رفع نيازهاي‌روزانه خود تشكيل مي‌دهند. آيا ارتباطات ما شكل بي‌اعتمادي و سوءظن به خود گرفته است و بايد نگاهي دوباره به تعاملات اجتماعي خود بيندازيم؟! عاليه شكر‌بيگي در گفت‌وگو با «آرمان» با اشاره به مشكل نبود اعتماد در تعاملات‌روزمره با ديگران مي‌گويد:«فرهنگ گفت‌و‌گو را بايد دوباره در خانواده، محله و اجتماع پديد آوريم و اينگونه خواهيم توانست در جامعه اعتمادزايي دوباره ايجاد كنيم. در واقع در سايه سار گفت‌و‌گو مي‌توان به اعتماد دست يافت و اگر جز اين بدانيم قطعا در آينده مشكلات فراواني را به دليل فقدان اعتماد عمومي در جامعه متحمل خواهيم شد. بنابراين زمان آن رسيده كه به كمك سازمان هاي مردم نهاد فرهنگ گفت‌و‌گو را در جامعه بار ديگر تقويت كنيم و آنچه را به نظر مي‌رسد براي جامعه منفعت بيشتري دارد كه همانا افزايش فرهنگ گفت‌و‌گو در جامعه است، در ميان مردم نهادينه كنيم. گام اول در اين ميان نهادينه سازي فرهنگ گفت‌و‌گو در ميان خانواده هاست.»