کار داوطلبانه سالهاست بهعنوان یکی از مؤلفههای اصلی زندگی اجتماعی سالم شناخته میشود، اما پرسش اساسی این است که این فعالیت تا چه اندازه میتواند بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خود داوطلبان اثرگذار باشد. پژوهش جامع Cunha و همکاران که در سال ۲۰۲۳ در مجله علمی Voluntas منتشر شده، با مرور نظاممند ۲۸ مطالعه سیستماتیک، تلاش کرده پاسخی مبتنی بر شواهد علمی به این پرسش ارائه دهد. یافتههای این بررسی نشان میدهد که کار داوطلبانه، در صورت برخورداری از ساختار مناسب و حمایت سازمانی، میتواند یکی از مؤثرترین ابزارهای ارتقای سلامت فردی و اجتماعی باشد.
تأثیر کار داوطلبانه بر سلامت روان
نتایج این پژوهش نشان میدهد که داوطلبی اثرات قابلتوجهی بر سلامت روان دارد. در بسیاری از مطالعات مرورشده، داوطلبان کاهش علائم افسردگی و اضطراب و افزایش احساس معنا، عزتنفس، رضایت از زندگی و امید را گزارش کردهاند. مشارکت در فعالیتهایی که به بهبود زندگی دیگران کمک میکند، احساس مفید بودن اجتماعی و ارزشمندی فردی را تقویت میکند؛ عواملی که بهطور مستقیم با سلامت روان در ارتباط هستند.
با این حال، نویسندگان تأکید میکنند که این آثار مثبت زمانی بیشترین شدت را دارند که داوطلب احساس کند نقش او معنادار است و سازمان میزبان از تلاشهای او قدردانی و حمایت میکند.
نقش داوطلبی در بهبود سلامت جسمی
از منظر سلامت جسمی نیز یافتههای قابلتوجهی گزارش شده است. کار داوطلبانه با تحرک بدنی بیشتر، استقلال عملکردی بالاتر، خودارزیابی مثبتتر از وضعیت سلامت و حتی کاهش نرخ مرگومیر در برخی مطالعات مرتبط بوده است. این ارتباط بهویژه در میان سالمندان برجستهتر است و نشان میدهد مشارکت اجتماعی فعال میتواند نقش مهمی در سالمندی سالم ایفا کند.
تماس منظم با دیگران، خروج از انزوای خانگی، انجام فعالیتهای سبک و تعامل انسانی از جمله مسیرهایی هستند که پژوهش بهعنوان سازوکارهای اثرگذاری داوطلبی بر سلامت جسمی معرفی میکند.
تقویت سلامت اجتماعی و سرمایه اجتماعی
کار داوطلبانه همچنین بهطور معناداری سلامت اجتماعی را تقویت میکند. داوطلبان معمولاً شبکهای گستردهتر و مستحکمتر از روابط اجتماعی ایجاد میکنند و احساس تعلق بیشتری به جامعه دارند. این روابط، نوعی سرمایه اجتماعی تولید میکند که خود اثرات غیرمستقیم اما مهمی بر سلامت روانی و جسمی دارد.
پژوهش نشان میدهد داوطلبان اغلب در تعاملات اجتماعی احساس امنیت، معنا و همراهی بیشتری را تجربه میکنند؛ احساساتی که در بلندمدت به افزایش کیفیت زندگی منجر میشود.
ملاحظات و چالشهای کار داوطلبانه
با وجود مزایای گسترده، نویسندگان به نکات احتیاطی مهمی نیز اشاره میکنند. تأثیر مثبت داوطلبی زمانی پایدار است که نقشها با تواناییها، زمان و علایق فرد همخوانی داشته باشند. داوطلبی بیشازحد یا فعالیت در نقشهایی که فاقد حمایت کافی هستند، میتواند به فرسودگی، فشار روانی و حتی پیامدهای منفی منجر شود.
همچنین، بیشتر مطالعات مرورشده بر گروههای سالمند متمرکز بودهاند و نویسندگان بر ضرورت انجام پژوهشهای بیشتر درباره اثرات داوطلبی بر جوانان و گروههای سنی دیگر تأکید میکنند.
داوطلبی بهمثابه مداخلهای در سلامت عمومی
جمعبندی این مقاله نشان میدهد که کار داوطلبانه نباید صرفاً بهعنوان یک فعالیت خیریه یا اجتماعی تلقی شود، بلکه میتوان آن را نوعی «مداخله سلامت عمومی» دانست. هرچند داوطلبی در خدمت جامعه است، اما جامعه و سازمانهای مدنی نیز در قبال داوطلبان مسئولیت دارند. فراهم کردن آموزش، حمایت روانی، نقشهای معنادار و قدردانی از تلاش داوطلبان، شرط بهرهمندی متقابل از فواید این فعالیت است.
جمعبندی نهایی
این مرور جامع نشان میدهد که کار داوطلبانه، اگر بهصورت ساختارمند، هدفمند و همراه با حمایت سازمانی انجام شود، میتواند یکی از پایدارترین و مؤثرترین راهها برای ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی باشد. داوطلبی نهتنها به رشد فردی و سلامت داوطلبان کمک میکند، بلکه زمینهساز شکلگیری جامعهای همدلتر، مشارکتجوتر و سالمتر است.
منبع: springer
