روی کاغذ، تصویر یک خانه کشیده است، بدون هیچ خلاقیتی. از همان‌ها که بچه‌ها می‌کشند. خانه‌ای با شیروانی و دودکشی روشن که خبر از اجاقی برقرار می‌دهد و دخترکی خوشحال، زل زده به روبه‌رو و طناب‌بازی می‌کند؛ اما این نقاشی را نه کودکی که مرد میانسالی کشیده است. می‌گوید: «این‌جور نقاشی‌ها را دوست دارم. چون همیشه آدم‌هایش خانه دارند.»
«م- س» دبیر ادبیات دبیرستان پسرانه‌ای در شمال تهران را دو سال پیش ملاقات کردم. آن‌قدر پراکنده از روزگارش می‌گفت که به نظرم چاپ‌شان محلی از اعراب نداشت؛ اما حالا، «م- س» از پس خاطرات ذهن قوام آمده، بیرون می‌آید تا نقش حیاتی‌اش را بازی کند. نقش یکی از هزاران آدمی که خانه ندارند و در حسرت داشتن یک سقف هر روز از متن شهرها به حاشیه رانده می‌شوند.
خانه‌اش جایی در یکی از خیابان‌های شهرری بود. اصرار داشت خانه‌اش را نشان بدهد. معلم ادبیات با 25 سال سابقه تدریس در آموزش و پرورش در حالی که خانواده‌اش ترکش کرده بودند، در تک‌اتاقی، در خانه‌ای که به قول خودش خانه «قمرخانم» بود، زندگی می‌کرد، البته نه شبیه آن اما به همان شلوغی. او گفت: «همسرم به دلیل مشکلاتی که هر سال برای اسباب‌کشی خانه استیجاری داشتیم، ترکم کرده و به خانه پدرش رفته است. حق هم داشت، خسته شده بود، من هم خسته شدم.»
حالا آمده به این گوشه شهر تا به قول خودش مجبور نباشد همه حقوقش را پای کرایه خانه بدهد و بتواند حداقل خرج دانشگاه و دخترش و مدرسه پسرش را برای همسرش بفرستد.
مثل او کم نیستند؛ افرادی که نداشتن مسکن آنها را از متن شهر به حاشیه شهر کشانده است. براساس آمار، ۳۳ درصد از مردم ایران توان تامین حداقل‌های اولیه برای محل سکونت خود را ندارند و این موضوع آنها را به حاشیه شهرها می‌کشاند و امنیت روانی و اجتماعی آنها را تهدید می‌کند. کارشناسان می‌گویند وقتی تعادل در سطح درآمد و امکانات از بین می‌رود، علاوه‌بر مهاجرت از روستاها، عده‌ای از اقشار شهری نیز به دلیل تهی‌دستی به بیرون از شهر پرتاب می‌شوند و این مساله حاشیه‌نشینی را هر روز بیشتر می‌کند.
برخی می‌گویند 18 میلیون نفر، اما آمار رسمی از سکونت 11 میلیون نفر در حاشیه شهرها یا همان سکونتگاه‌های غیررسمی خبر می‌دهد. این در حالی است که تجمع افراد آسیب‌پذیر و فقیر در کنار هم و البته زندگی در حاشیه بی‌قانون شهر، آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در پی دارد که یکی از تهدیدهای اصلی کلانشهرها محسوب می‌شوند.
آیا مسکن اجتماعی مشکلات را حل می‌کند؟
سال‌هاست که دولت‌های مختلف سعی کردند برای حمایت اجتماعی از اقشار آسیب‌پذیر برنامه‌هایی اجرا کنند، طرح‌هایی که عاقبت با اجرای مسکن مهر به بیراهه کشیده شد و نه‌تنها مشکل افراد فاقد مسکن را حل نکرد که با جانمایی‌های اشتباه، حتی به افزایش مهاجرت و حاشیه‌نشینی نیز دامن زد. این موضوع در دولت یازدهم با هدف تامین مسکن اقشار کم‌درآمد، دنبال شد. طرحی با نام «مسکن اجتماعی» که به گفته دست‌اندرکارانش، قرار نیست یک‌شبه و بدون مطالعه سبز شود، بلکه اجرای آن حدود 10 سال زمان نیاز دارد.
این طرح که از سوی وزارت مسکن و شهرسازی و با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اجرا خواهد شد، اقشار آسیب‌پذیر زیر پوشش بهزیستی، کمیته امداد و سازمان تامین اجتماعی را شناسایی و واحدهای استیجاری و ملکی در اختیارشان قرار می‌دهد.
سعید سادات‌نیا، کارشناس معماری و شهرسازی با بیان اینکه هدف‌گیری مسکن اجتماعی، اقشار تهی‌دست جامعه است، به «فرهیختگان» می‌گوید: «در فرانسه چهار نسل مختلف از مسکن اجتماعی تجربه شده و اشتباهات و تجارب ارزنده‌ای داشت، به‌طوری که از ساخت مجتمع‌های جداگانه برای این اقشار آغاز شد و عاقبت به این روش ختم شد که واحدهایی در دل واحدهای مسکونی عمومی به این اقشار داده شود. مثلا اگر مجتمع صدواحدی ساخته می‌شود، براساس قانون، بخشی از واحد‌ها باید در اختیار افراد تهی‌دست قرار گیرد و این موضوع علاوه‌بر اینکه جلوی تضادهای اجتماعی را می‌گیرد، بخشی از کارها را در قالب مسئولیت اجتماعی به بخش خصوصی واگذار می‌کند و از هزینه‌های دولت می‌کاهد.»
بنیان خانواده زیر یک سقف
البته در این میان برخی هم معتقدند دولت‌ها نباید تنها بخشی از دهک‌های پایین جامعه را ببینند؛ چراکه در کشور ما دهک‌های میانی جامعه نیز درگیر مساله مسکن هستند. علیرضا رفیعی، جامعه‌شناس، با بیان اینکه حاشیه‌نشینی معضل امروز جامعه است، به «فرهیختگان» می‌گوید: «مجلس و دولت باید در سیاستگذاری‌های خود به حوزه مسکن توجه جدی داشته باشند؛ چراکه بی‌خانمانی تبعات روانی و اجتماعی زیادی به دنبال دارد و اساس حفظ بنیان خانواده را گاهی زیر سقفی مشترک تعریف می‌کنند.»
براساس استانداردها، باید 15 درصد از سبد خانوار به بحث مسکن اختصاص پیدا کند. حال به گفته رفیعی، دولت با توجه به این حجم از اقشار ناتوان در تهیه مسکن، چه تمهید حمایتی می‌تواند در پیش بگیرد؟ جز اینکه راهکاری برای بهبود وضعیت مسکن بیندیشد و پس از حل مشکل اقشار میانی جامعه، برنامه‌های حمایتی از دهک‌های پایین را اجرا کند؛ چراکه در غیر این صورت ممکن است میل افراد برای پیوستن به دهک‌های پایین برای کسب مسکن زیاد شود.
منبع: فرهیختگان
