نویسنده: حسن موسوي‌چلك*
آسيب‌هاي اجتماعي پيوسته در همه جوامع از گستردگي و تنوع زيادي برخوردار بوده، هست و خواهد بود. از جمله ويژگي‌هايي كه در جامعه كنوني شاهد آن هستيم، گسترش تكنولوژي، دسترسي به اطلاعات و تحولاتي است كه از طريق فضاي مجازي ايجاد شد و منجر به ايجاد آسيب‌هاي اجتماعي در جوامع شد. ماهواره، فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي به دنبال تاثير اينترنت در جوامع توسعه‌يافته آسيب‌هاي جديدي را ايجاد كرده كه در گذشته شاهد آن نبوديم. قبل از اينكه اينترنت به‌طور كامل در كشور و فرهنگ ما جا بيفتد موضوع جرايم اينترنتي مطرح شد. ما با گسترش فضاي مجازي با آسيب‌هايي مواجه هستيم كه قبل از گسترش اين فضاها با آنها برخورد كرديم. به همين دليل جوامع هميشه در معرض آسيب‌هاي اجتماعي نوپديد هستند. آسيب‌هايي كه به يك معنا در گذشته چندان مهم نبود، اما در زمان فعلي گسترش آن افراد زيادي را درگير خود كرده است. معني نوپديد بودن اين آسيب‌ها اين نيست كه در گذشته اين آسيب‌ها وجود نداشته‌اند، بلكه آسيب‌هاي اجتماعي كه در همه زمان‌ها شاهد گسترش آن هستيم در برخي زمان‌ها و به واسطه برخي تحولات رشد و نمود بيشتري پيدا مي‌كنند و آسيب‌هاي ايجاد شده در فضاي مجازي كشور نيز از اين دسته هستند.
فضاي مجازي به خودي خود بد نيست
هر چند آسيب‌هاي اجتماعي اينترنتي در سال‌هاي اخير در كشور بسط بيشتري پيدا كرده است، اما بايد قبول كنيم فضاي مجازي و دسترسي آزادانه افراد به اخبار و اطلاعات في‌نفسه و به خودي خود بد نيست. ضعف برنامه‌هاي پيشگيري و فقدان رويكرد آينده نگري درباره فضاي مجازي به گونه‌اي به ضرر كشور شده است كه بعد از ايجاد آسيب تازه مي‌خواهيم براي برنامه‌ريزي درباره آن آسيب اقدام كنيم. ضعف در اطلاع‌رساني به موقع زمينه‌اي را فراهم كرده كه ما آسيب‌هاي قابل توجهي را در حوزه موضوعات مختلف مشاهده كنيم. بايد قبول كنيم كه اگر رويكردهاي پيشگيرانه را تقويت كنيم بی‌شك بستر براي سلامت اجتماعي بيشتر فراهم مي‌شود. در حال حاضر به دليل ضعف در حوزه پيشگيري نتوانسته‌ايم با آسيب‌هاي اجتماعي نوظهور يا نوپديد برخورد درستي داشته باشيم. نگراني درباره آسيب‌هاي اجتماعي نوپديد از جايي شدت مي‌گيرد كه بحث جذابيت اين آسيب‌ها براي جوانان و نوجوانان و خنثي بودن اين آسيب‌ها مطرح مي‌شود. منظور از خنثي بودن آسيب‌هاي اجتماعي در فضاي مجازي اين است كه افرادي كه دچار سوءرفتار در فضاي مجازي هستند به سختي قابل قضاوت هستند و اين افراد در مقايسه با افرادي كه براي مثال اعتياد دارند به خوبي و به سرعت توسط جامعه قابل شناسايي نيستند. مجموعه اين تخلفات در كشور ما طي چند سال اخير كه استفاده از اينترنت و فضاي مجازي شدت گرفته به جايي رسيد كه دايره انتظامي و پليس ويژه تحت عنوان پليس فتا براي نظارت بر تخلفات احتمالي در فضاي مجازي و مقابله با آسيب‌ها شكل گرفت كه تا پيش از اين وجود نداشت. تا قبل از اين اگر كسي در فضاي مجازي و اينترنت تخلفي را مرتكب مي‌شد در درجه اول امكان شناسايي او به اين سرعت و سهولت وجود نداشت و در كنار اين نمي‌شد به درستي او را مجازات كرده و قانون را درباره اين فرد خاطي به جريان انداخت.
آينده‌نگري را فراموش كرده‌ايم
در رابطه با بحث آسيب‌هاي اجتماعي و آسيب‌هاي اجتماعي نوپديد بايد رويكرد آينده‌نگري را در كشور تقويت كنيم؛ موضوعي كه فقدان آن باعث شده هزينه‌هاي انساني و ملي زيادي را بپردازيم. آسيب‌هاي اجتماعي مي‌توانند هزينه‌هاي هنگفت اقتصادي، اجتماعي و حتي سياسي و امنيتي براي كشورها داشته باشند و در حالي كه اگر اين آسيب‌ها به حال خود رها شوند يا آينده‌نگري درباره آنها صورت نگيرد بايد براي هزينه‌هاي مختلفي كه اين سهل‌انگاري بر ما وارد مي‌كند آماده باشيم. هيچ جامعه‌اي از آسيب‌هاي مختلف اجتماعي مصون نخواهد بود مگر اينكه از قبل بتواند تدابير مناسبي را در اين حوزه اتخاذ كند. جامعه ما هم از اين آسيب‌ها مصون نبوده و نخواهد بود و بنابراين همه جوامع در همه مقاطع و دوره‌هاي تاريخي در معرض آسيب‌هاي اجتماعي هستند و بايد آمادگي مقابله با تهديد‌هاي مختلف در اين حوزه را داشته باشند. آسيب‌هاي اجتماعي نوپديد هم بر افرادي كه درگير اين حوزه هستند و هم بر خانواده‌هاي آنها و كل افراد جامعه تاثير مي‌گذارد و از اين حيث اين آسيب‌هاي اجتماعي نوپديد جوامع را در مواجهه با آسيب‌هايي قرار مي‌دهد كه آمادگي لازم براي مقابله با آنها وجود ندارد. در زمينه آسيب‌هاي ناشي از فضاي مجازي ضعف تكنيك‌هاي مداخله‌اي و مهارت‌هاي مداخله‌اي را هم شاهد هستيم. مداخله درست و اصولي با فيلتر و سانسور تفاوت دارد و نبايد تصور كرد هر نوع مداخله‌اي در بحث آسيب‌هاي اجتماعي در فضاي مجازي بايد به حذف و فيلتر خلاصه شود. از سوي ديگر، نمي‌توان آسيب‌هاي اجتماعي نوپديد را بدون در نظر گرفتن شرايط كلي جامعه بررسي كرد و كليه آسيب‌ها در نتيجه شرايط كلي حاكم بر جوامع در هر عصر و دوره تاريخي بايد بررسي شود. تنهايي و فقدان همبستگي اجتماعي، كاهش مسئوليت اجتماعي، كاهش سرمايه اجتماعي، فقدان برنامه‌ريزي در حوزه جوانان و نشاط و شادابي آنها، بي‌اعتمادي، فردگرايي و... مي‌تواند باعث بروز انواع آسيب‌هاي اجتماعي جديد در كشور شود. هرچند جنس آسيب‌هاي اجتماعي كشور در حال حاضر بيشتر مجازي است اما اين آسيب‌ها محدود به اين فضا نخواهد بود و در اثر مداخله ساير عوامل اجتماعي هم مي‌توانند ايجاد شوند.
توسعه اورژانس اجتماعي
در حال حاضر استفاده از فضاي مجازي در ميان مردم ايران نسبت به گذشته بسيار فراگير شده و البته به گفته متخصصان و آسيب‌شناسان سن استفاده از فضاهاي مجازي نيز در ميان نوجوانان كاهش يافته است. بايد استفاده درست از فضاي مجازي به كاربران آموزش داده شود و سواد بهره‌برداري مناسب افزايش پيدا كند. در اين زمينه مسئولان بايد چاره‌اي بينديشند، در غير اين صورت در سال‌هاي آينده ديگر نمي‌توان با آسيب‌هاي اجتماعي ايجاد شده مقابله كرد. به خانواده‌ها توصيه مي‌شود كه نظارت و دقت كافي بر نحوه استفاده فرزندان خود از فضاهاي مجازي را داشته باشند و مانع استفاده كودكان در سنين پايين شوند. در زمان فعلي بيش از هر زمان ديگري ضرورت راه‌اندازي اورژانس اجتماعي در شهرهاي كوچك احساس مي‌شود، زيرا توسعه اورژانس اجتماعي از شيوع آسيب‌هاي اجتماعي در كشور جلوگيري مي‌كند.
*رئيس انجمن مددكاران اجتماعي
منبع: آرمان
