محمد درویش*
رفتارها و اقدامات نمادین در حوزه محیط‌زیست افکار‌عمومی را نسبت به آن حساس و اذهان مردم را نسبت به مشکلات محیط‌زیستی روشن می‌کند. اگر افراد معمولی و عادی در حوزه محیط‌زیست اقدامات نمادین انجام می‌دهند در این صورت مردم معمولا اعتماد بیشتری به آنها دارند و به اهمیت مسائل زیست‌محیطی بیشتر توجه می‌کنند، زیرا فردی از جنس خود مردم از کار و زندگی خود دست شسته و مشکلات زیست‌محیطی را آسیب‌شناسی می‌کند و افکار عمومی را به موضوع حساس می‌سازد. در واقع هر چه افراد یک جامعه به تعداد بیشتری از وقت و سرمایه خود در راستای ارتقای دانش محیط‌زیستی مردم بهره گیرند نشان‌دهنده بالندگی، درایت و تکامل بیشتر آن جامعه است، چنین جوامعی می‌توانند در بزنگاه‌هایی که در مقابل بحران‌های محیط‌زیستی قرار می‌گیرند واکنش بهتری از خود نشان دهند، اما اقدامات نمادین صرفا محدود به مردم عادی می‌شود. به‌عنوان مثال انجام اقدامات نمادین به‌تنهایی برای شخصی مانند شهردار صدق نمی‌کند، اینکه تصور کنیم وظیفه یک شهردار آن است که صبح از خواب برخیزد و زباله‌هایی که در جوی آب گیر کرده را همراه با رفتگران از جوی آب خارج کند و سپس با رفتگران صبحانه بخورد، سوار مترو شود و بر سر کار برود، باید گفت که این اقدامات نمادین به‌تنهایی کفایت نمی‌کنند و شهردار تهران یا اصفهان باید بستری را فراهم کند تا شهروند بیشتری از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی و دوچرخه استفاده کنند و با ایمنی از پیاده راه‌ها عبور کنند. بنابراین از مسئولانی که قدرت اجرایی بالایی دارند نمی‌توان پذیرفت که تنها به کار نمادین بسنده کنند. متاسفانه اکنون اقدامات نمادین آفت مسئولان اجرایی شده و از معاون رئیس‌جمهور و مدیران کل به برخی از اقدامات نمادین محیط‌زیستی نظیر جمع آوری زباله، درخت کاری یا تردد هراز گاهی از طریق مترو بسنده می‌کنند، اما در واقعیت تمام کارمندان سازمان محیط‌زیست با خودروی شخصی به محل کار رفت‌و‌آمد می‌کنند و مسئولان محیط‌زیستی نیز هیچ‌گونه اقدامی برای استفاده آنها از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی یا سرویس‌های دولتی وضع نمی‌کنند. بنابراین در نهایت مردم متوجه نیات اصلی از انجام اقدامات نمادین آنها می‌شوند و به سادگی گول رفتارهایشان را نمی‌خورند. مردم متوجه می‌شوند که یک مدیر محیط‌زیستی هر روز مسیر کوتاهی را به‌صورت نمادین و با دوچرخه پدال می‌زند، اما در واقعیت با خودرو و راننده شخصی خود به محل کار می‌رود.
راهی برای افزایش آگاهی شهروندان
هنگامی که یک شهروند عادی و از جنس مردم دلش برای محیط‌زیست می‌تپد از کیسه‌پلاستیکی در هنگام خرید و لیوان یک بار مصرف و خودروی شخصی برای تردد استفاده نمی‌کند. او تلاش می‌کند جای آسیب بیشتر به پرنده‌ها و حیوانات مجروح آنها را تیمار کند. او بیشتر از دوچرخه و وسایل حمل‌و نقل عمومی استفاده می‌کند. یک شهروند مسئول به دور از هرگونه شعار رفتار درست را انجام می‌دهد، بنابراین اقدامات او مردم را متاثر می‌کند، زیرا می‌دانند آن فرد از انجام این کارها نفع شخصی ندارد.
پیشروان اقدامات نمادین
در سراسر دنیا بسیاری از هنرمندان و طبقه نخبه جامعه به این حرکت‌ها می‌پیوندند. اخیرا فرماندار کالیفرنیا آرنولد شوارزینگر در یک همایش بین‌المللی با دوچرخه شرکت کرد. از او این حرکت کاملا پذیرفته است، زیرا همیشه از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی و دوچرخه استفاده می‌کند، بنابراین حرکت او تغییر ایجاد می‌کند. در مثالی دیگر نخست‌وزیر هلند برای دیدار پادشاه سوار بر دوچرخه تردد می‌کند یا دختر پادشاه دانمارک فرزندان خود را با دوچرخه به مدرسه می‌برد. متاسفانه در ایران رویکرد افراد جامعه عکس این است و افراد جامعه هر چه از طبقه‌اجتماعی و اقتصادی بالاتری باشند، طبقه‌اجتماعی خود را با راندن خودروهای گران‌قیمت نشان می‌دهند. اگر اساتید دانشگاه و آموزگاران از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی یا دوچرخه استفاده کنند مردم را به استفاده از این وسایل حمل‌و‌نقل تشویق می‌کنند.
لزوم اقدامات اساسی توسط شهرداری
شهرداری شش‌هزار و 800میلیارد تومان به منظور دو طبقه کردن بزرگراه صدر هزینه کرده است پس حتما بودجه ایجاد مسیر ایمن دوچرخه را دارد. بنابراین بهانه کمبود‌بودجه از شهرداری پذیرفته نیست، اینکه این سازمان به‌دلیل کمبود اعتبار شهری‌ایمن برای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری ایجاد نکند از نظر افکار‌عمومی قابل‌قبول نیست. در حال حاضر کمیسیون‌تلفیق مجلس پیشنهاد دو‌هزار و 700میلیارد تومانی برای گسترش خطوط‌مترو در تهران را رد کرده و آن را به حدود 200میلیارد تومان تقلیل داده است. در مقابل وام‌های کلان برای ساخت خودروهای بی‌کیفیت در اختیار خودروسازان قرار می‌گیرد تا میزان آلودگی هوا و ترافیک دو‌چندان شود. حال سوال این است چگونه به منظور ارائه وام به خودروهای بی‌کیفیت بودجه وجود دارد،اما برای ساخت مترو کمبود بودجه داریم؟! این دوگانگی و تضاد آشکار نشان‌دهنده جریان‌های مافیایی است که در تحقق اهداف محیط‌زیستی ایجاد مشکل می‌کنند.
* کارشناس محیط‌زیست
منبع: آرمان
