در سال‌های اخیر، جهان با مجموعه‌ای از بحران‌های درهم‌تنیده و بی‌سابقه مواجه بوده است؛ از جنگ و نابرابری اقتصادی گرفته تا بحران اقلیمی و تضعیف دموکراسی. در چنین شرایطی، جامعه مدنی بیش از هر زمان دیگری نقش حیاتی و تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند — نقشی که آن را به آخرین خط دفاعی برای حفاظت از حقوق بشر، عدالت اجتماعی و پایداری جهانی بدل کرده است.
جهان در آتش بحران‌ها
طی سال ۲۰۲۴ و آغاز ۲۰۲۵، بحران‌های متعددی چهره جهان را دگرگون کرده‌اند:
-
درگیری‌های نظامی گسترده در مناطق مختلفی چون غزه، سودان و اوکراین که قربانیان اصلی آن غیرنظامیان بوده‌اند، در سایه بی‌پاسخ‌گذاشتن عاملان این خشونت‌ها توسط نهادهای بین‌المللی.
-
تغییرات اقلیمی که با ثبت گرم‌ترین سال در تاریخ بشر و کاهش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر از سوی دولت‌ها و شرکت‌های نفتی، زنگ خطر را برای آینده زمین به صدا درآورده است.
-
افزایش شکاف طبقاتی و نابرابری اقتصادی، جایی که ثروت در دست اقلیتی کوچک متمرکز شده و میلیون‌ها انسان در فقر و ناامنی اقتصادی زندگی می‌کنند.
-
پسرفت دموکراسی و حقوق شهروندی به‌واسطه رشد پوپولیسم، سرکوب اعتراضات و محدود شدن فضای مدنی.
در چنین شرایطی، جامعه مدنی به‌رغم تمام محدودیت‌ها، همچنان ایستادگی کرده است. گزارش سالانه «CIVICUS» که یکی از مهم‌ترین منابع ارزیابی وضعیت جامعه مدنی در جهان است، نشان می‌دهد که سازمان‌ها و کنشگران مدنی با وجود فشارها، در عرصه‌هایی همچون کمک‌رسانی، آگاهی‌بخشی و دفاع از حقوق اساسی به فعالیت خود ادامه داده‌اند.
چالش‌های فزاینده پیش روی جامعه مدنی
با وجود نقشی که جامعه مدنی در حفظ عدالت و دموکراسی دارد، این بخش با چالش‌هایی جدی و تهدیدکننده مواجه است:
-
بحران منابع مالی: کاهش پشتیبانی از سوی نهادهای بین‌المللی و محدودیت‌های قانونی بر کمک‌های مالی خارجی، بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد را با خطر تعطیلی مواجه کرده است.
-
قوانین محدودکننده: دولت‌ها در بسیاری از کشورها با وضع قوانین سخت‌گیرانه، فضای فعالیت جامعه مدنی را محدودتر کرده‌اند. اعتراضات مردمی سرکوب می‌شوند، رسانه‌های مستقل تحت فشار قرار می‌گیرند و فعالان اجتماعی تهدید و بازداشت می‌شوند.
راهکارهایی برای تقویت جامعه مدنی
برای ادامه مسیر، جامعه مدنی نیازمند بازسازی ابزارهای خود و تطبیق با شرایط جدید است. در همین راستا، سه راهکار کلیدی پیشنهاد شده است:
-
تنوع‌بخشی به منابع مالی
استفاده از مدل‌های پایدار تأمین مالی، مانند جذب کمک‌های مردمی، ایجاد کسب‌وکارهای اجتماعی و مشارکت با نهادهای محلی. -
تقویت ارتباط با جوامع محلی
ساختن روابط معنادار و مشارکتی با جوامعی که از قدرت و منابع محروم‌اند تا فعالیت‌های مدنی از بطن دغدغه‌های مردم شکل بگیرد، نه صرفاً از بالا به پایین. -
خلق روایت‌های جدید و تأثیرگذار
جامعه مدنی باید بتواند با استفاده از زبان ساده، روایت‌هایی انسانی و الهام‌بخش بسازد که دغدغه‌های مردم را بازتاب دهد و برای آن‌ها راه‌حل ارائه کند — روایاتی که در برابر موج اطلاعات نادرست و تبلیغات حکومتی ایستادگی کنند.
در جهانی که بحران‌ها هر روز پیچیده‌تر و گسترده‌تر می‌شوند، جامعه مدنی نه‌تنها نقش حمایتی بلکه نقشی راهبردی و حیاتی ایفا می‌کند. بدون حضور فعال و مستقل جامعه مدنی، مقابله با فجایع انسانی، بحران‌های زیست‌محیطی و استبداد سیاسی به‌مراتب دشوارتر خواهد شد.
در روزگاری که ناامیدی به‌سرعت گسترش می‌یابد، جامعه مدنی همچنان یادآور این حقیقت است که مقاومت، همبستگی و امید ممکن‌اند — و باید حفظ شوند.
منبع: https://www.globalissues.org/news/2025/03/20/39381
