هادی خانیکی
جشنواره ها و نمایشگاه ها همواره مکان ها و امکان های مناسبی برای جلب توجه عمومی و مشارکت سرآمدان جامعه نسبت به مسایل و مباحث اساسی بوده و هستند. جشنواره مطبوعات هم از این قاعده کلی مستثنا نیست بویژه آن که امسال 'نقد منصفانه، پاسخ مسوولانه' سخن اصلی برای پرداختن به جایگاه و نقش مطبوعات در کشور شده است.
هرچه تحولات فناورانه و نوآوری و فراگیری رسانه های نوین بیشتر می شود برجستگی این پرسش نیز بیشتر به چشم می آید که مطبوعات در کجای نظام اطلاع رسانی و جریان آزاد اطلاعات در جامعه ما قرار دارند و حال و روزشان چگونه است و تا چه حد در پیدایش وضعیت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشور تأثیرگذار هستند و تا چه میزان از پیچیدگی و درهم تنیدگی زمان و مکان و فضا تأثیر می پذیرند؟
گاه مطبوعات در فرآیند زوال و نابودی تعریف می شوند چون دیگر نه از صف های طولانی خریداران آنها خبری هست و نه از خوانده شدن و دیده شدن خبرها و گزارش ها و تحلیل ها و حتی تیترهای (عنوان های) آنها. و گاه چنان میدان نوشتن و گفتن برای نویسندگان و روزنامه نگاران تنگ می شود که هر نوشته ای چه به تصریح و چه به تلمیح تهدیدی به شمار می آید و نشریه یا نویسنده ای در معرض اتهام های گوناگون قرار می گیرد.
در میانه این پیوستاری که مطبوعات را ناتوان مطلق و یا توانای مطلق در انجام دادن هر کنشی می نمایاند واقعیت تلخ تری هم نهفته است. واقعیتی که مطبوعات را روز به روز از ایفای نقش های مسوولانه خود دورتر می کند؛ روزنامه نگاری که در اصل خود جلوه ای از رسالت قلم و شرف انسانی است در مواجهه با دشواری های کار، هزینه های سنگین و سطحی شدن حرفه جای خود را به نوعی داد و ستد و پیشه ی دم دستی می دهد که در آن روح نقد و جوهر تفکر کمرنگ است.
اینجاست که باید مسأله مهم مطبوعات را میزان برخورداری و نابرخورداری آنها از قدرت و فرهنگ نقد دانست؛ قدرت و فرهنگی که خالق آن تنها مطبوعات نیستند. مطبوعات هم نتیجه فرهنگ و فضای انتقادی هستند و هم مؤثر بر آن. پس لازمه آن وجود نگاهی همسو با این مهم در سطوح سیاستگذاری و مدیریت سیاسی کشور از یک سو و در میان جامعه مدنی و نخبگان جامعه از سوی دیگر است.
در میانه سه گانه ای که نهاد حکومت، جامعه مدنی و نهاد رسانه، هر سه نقد را و پاسخگویی را به جد مایه حیات و پویایی جامعه بدانند و الزامات و اقتضائات آن را عمیقاً باور داشته باشند، مطبوعات جان می گیرند و جان می بخشند. تجربه بشری نشان داده است که هیچ چیز از میان نمی رود اما همه چیز متحول می شود، مطبوعات هم از این تجربه بیرون نیستند.
*استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی
