نویسنده: مصطفی سلیمی
شهر پیچیده‌ترین و متنوع‌ترین جلوه تمدن بشری است و بنابراین برای اداره آن باید مدیریتی قابل و کارآمد اعمال شود. منظور از مدیریت عبارت است از برنامه‌ریزی و سازماندهی فعالیت‌ها، و نیز ایجاد انگیزش برای انجام کارها. فعالیت‌ها برای رفع نیازهای مشترک زندگی شهری شهروندان و برای ارتقای کیفیت زندگی و کار آنان صورت می‌گیرد.
مشارکت مردم در امور شهر خودشان مزایای زیادی در بر خواهد داشت. با مشارکت در طرح‌ها، آگاهی عمومی مردم درخصوص مسئولیت‌ها و حقوق خودشان افزایش می‌یابد. در آنها حس مسئولیت اجتماعی ایجاد و تقویت می‌شود و تعلق خاطر آنها به شهرشان افزایش می‌یابد که این خود از سرمایه‌های بزرگ اجتماعی است.
در این شرایط این پرسش مطرح می‌شود که سرمايه اجتماعي در حکمرانی خوب شهری چه نقشی ایفا می‌کند؟ ابتدا باید برای جواب به این پرسش بنیادین با اين دو مفهوم و اهميت آنها درجامعه آشنا شویم. به گفته پاتنام از آن‌جا که منابع مالي و نيروی انساني نتوانسته جوامع را به سوی رشد و توسعه اجتماعي سوق دهد بايد رکن سومي نيز برای دستيابي به توسعه قایل شويم و آن سرمايه اجتماعي است. حکمراني شهری (Governance Urban ) پيش شرطي برای توسعه پايدار است. امروزه شهرها با افزايش مداوم جمعيت و نياز‌های اجتماعي وابسته به آن روبه‌رو هستند. ولي منابعي که در اختيار شهرداری‌ها قرار مي‌گيرد، به همان نسبت افزايش نمي‌يابد. در اين شرايط عدم تمرکز موفق، مديريت موفق منابع محدود، مشارکت همگاني و توسعه مشارکت بين شهر، دولت، جامعه مدني، اجتماعات محلي و نيز بخش خصوصي ابزار‌های اصلي هستند که شهرها در پيش رو دارند. اين گفته‌ها نشان داد که حکمراني شهری امروزه در جهان با مشکلات زيادی روبه‌روست. چاره رهايي از اين بن‌بست حکمراني ورود و تزريق سرمايه‌ای از جنس خود مردم به نام سرمايه اجتماعي است که به‌عنوان يک حلقه مفقوده در اين زنجيره حکمراني است. در پاسخ به سوال گفته شده، مي‌توان اذعان کرد که بدون وجود سرمايه اجتماعي در شهروندان و مشارکت فعال آنها حکمراني شهری به معنای واقعي تحقق نخواهد يافت. و مديريت شهری در چارچوبي محدود و ايستا و بدون مشارکت شهروندان با اعمال قدرتي يک سويه و مسلط در تصميم‌گيری نسبت به مسائل شهر و شهروندان باقي خواهد ماند. تمرکززدايي از ساختار قدرت و ايجاد ائتلاف ميان سه نهاد قدرت يعني دولت، جامعه مدني و بخش خصوصي برای اداره امور نشان از وجود مجموعه‌ای از شبکه روابط مبتني بر اعتماد دارد که اين نهادها را قادر مي‌سازد به صورت جمعي عمل کنند.
در توضيح مي‌توان گفت که سرمايه اجتماعي در مقوله اعتماد که دولت و حکومت محلي (شهرداری‌ها و شورای شهر) در آن نقش اساسي دارند مي‌توانند اعتماد مردم را به مشاغل و مسئولان سياسي و اجرايي و نهادها تقويت کنند. اقتدار اجتماعي شهروندان در تعامل با محيط، ساير ذی‌نفعان و تصميم‌گيرندگان و ساختارهای موجود در جامعه مفهوم پيدا مي‌کند. آنچه در اين فرايند اهميت مي‌يابد، اعتماد و ايجاد اطمينان در درون اجتماعات و بين هر اجتماع و ساير موسسات است. اين عامل زيربنای سرمايه اجتماعي است که خود از پيش‌شرط‌های اصلي ايجاد ظرفيت مشارکت و به عبارت ديگر، افزايش قدرت شهروندی به شمار مي‌آيد. عدالت و انصاف به‌عنوان شاخص‌های اعتمادآفرين سرمايه اجتماعي اهميت خاصي در اين مدل دارد. اين شاخص توزيع مجدد ثروت و امکانات شهری با مشارکت و تاثيرگذاری فقرای شهری است. عدالت به معني بي‌طرفي در فرآيند‌های تصميم‌گيری است که باعث مي‌شود همه مردان و زنان شهری فرصت‌هايي را برای ايجاد رفاه و حفاظت از آن داشته باشند. در فاکتور مشارکت بازهم بايد نگاه دو طرفه به اين مسأله کرد. در بعد ديگر سرمايه اجتماعي با شرکت افراد در محافل غيررسمي و فعاليت‌های گروهي تشکيلاتي جامعه مدني به معنای واقعي شکل مي‌گيرد و اين امر به حکمروايي مطلوب کمک بسزايي مي‌کند. همچنين مي‌توان اذعان کرد؛ مهمترين عنصر جامعه مدني سمن‌ها (NGO ) و اجتماعات محلي هستند که در عين حال مهمترين منبع توليد و باز توليد سرمايه اجتماعي نيز هستند اگر ما بگوييم جامعه مدني آرايش نهادهای غيردولتي جامعه را در حکمراني تشريح مي‌کند پس سرمايه اجتماعي، روابط اجتماعي اساسي را تشريح مي‌کند که از طريق آنها آرايش‌های نهادی ظهور و بروز مي‌يابند. جامعه مدني فعال و پويا به توليد سرمايه اجتماعي مي‌انجامد و در مقابل سرمايه اجتماعي جامعه مدني را تقويت مي‌کند و در نهايت تعامل مناسب اين دو از رهگذر شبکه‌های اجتماعي و اجتماعات محلي، الگوی فاعليت‌مندی غيراقتصادی را به منظور دستيابي به منابع مالي و قدرت به وجود مي‌آورد. در اين مدل سرمايه اجتماعي عنصر پيوند دهنده شهروندان در بازی حکمروايي مطلوب شهری است. که اين سرمايه مهم پنهان (سرمايه اجتماعي) الگوی شهرنشيني ارتباطي را جايگزين شهرنشيني ابزاری مي‌کند و نهادهايي چون جامعه مدني و بخش خصوصي در کنار دولت و حکومت محلي (شهرداری، شورای‌شهر) نقش موثری در تصميم‌گيری‌های شهری ايفا مي‌کنند.
منبع: شهروند
