سپهر سلیمی: دفتر مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان پل بین بخش دولتی و مردمی محیط زیست همواره در سالهای گذشته فراز و فرودهای بسیاری داشته است. با تمام شدن دوران فعالیت محمد درویش، اینک دکتر کاوه مدنی به عنوان معاون بین الملل، نوآوری و مشارکت اجتماعی فرهنگی باید در فکر جانشین برای او باشد.
اما از آن مهمتر، بازنگری و سیاستگذاری دوباره بر آن چیزیست که در این سالها انجام شده است. در مقام یک شهروند، دوستدار محیط زیست و فعال در سمن های محیط زیستی، نکاتی را که حاصل تجربیات شخصی در سالهای گذشته است در خصوص دفتر مشارکتهای مردمی یادآور می شوم:
حمایت از سمن ها و شبکه سمن های محیط زیستی آری، دخالت نه: دفتر مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نزدیک ترین بخش به فعالیتهای مردمی و بویژه سازمانهای مردم نهاد محیط زیستی فعالیت می کند. عملکرد صحیح دفتر مشارکتها می تواند نقش بسیار مهمی در تنظیم روابط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان بخش دولتی و سمن ها به عنوان بخش مردمی جامعه داشته باشد.
وظیفه دولت و در اینجا سازمان حفاظت محیط زیست و بویژه دفتر مشارکتها ایجاد بسترهای لازم برای فعالیت هر چه بهتر و موثرتر سمن هاست. تدوین قوانین و مقررات برای فعالیت سمن ها مهمترین کاریست که در طی سالهای گذشته به ثمر ننشسته. شبکه های استانی و شبکه سمن های محیط زیست کشور نیز همچنان درگیر مسایل قانونی و اداری است و اعمال نظر مدیران دولتی این روند را پیچیده تر کرده است.
سازمان حفاظت محیط زیست، دفتر مشارکتهای مردمی و مدیر آن به هیچ وجه نباید در کار سمن ها، شبکه های استانی و کشوری دخالت کند. حتی اگر این دخالت و اعمال نظرهای پیدا و پنهان از سر دلسوزی باشد ولی در نهایت اثرات جبران ناپذیری بر بدنه فعالیتهای مدنی خواهد گذاشت.
تلاش در راستای توانمند سازی کیفی سمن ها به جای افزایش کمی: از اقدامات ارزشمند و ماندگار سازمان حفاظت محیط زیست در دوران اصلاحات می توان به برگزاری دوره ها و کارگاه های توانمند سازی سازمانهای غیردولتی محیط زیستی اشاره کرد، اقدامی که پس از آن در 12 سال گذشته به فراموشی سپرده شد.
به جرات می توان گفت بخش زیادی از توانمندی بدنه سمن ها و کوشندگان محیط زیست مدیون تلاشهای انجام شده در همان سالهاست. توانمند سازی هر ساختار اجتماعی قطعا هزینه بر است ولی خوشبختانه در خود بدنه سمن های محیط زیستی این پتانسیل برای تبادل اطلاعات، آموزش و توانمند سازی وجود دارد و نیازمند همت و هماهنگی از سوی دفتر مشارکتهای سازمان حفاظت محیط زیست است. امید می رود در دوره جاری این غفلت 12 ساله جبران شود.
تا زمانی که مثل شرایط فعلی در توانمند سازی سمن ها ناتوان باشیم و جذب نیروهای موثر برای فعالیت در سمن ها روند نزولی داشته باشد هرگونه اصرار بر افزایش تعداد سمن ها نه تنها مفید نخواهد بود که باعث بی کیفیت شدن سمن های فعلی خواهد شد. سازمان حفاظت محیط زیست ارگان صادر کننده مجوز سمن ها نیست اما می توان با سختگیری در شرایط تخصصی سمن ها و در تعامل با وزارت کشور مانع از غلبه وجه کمی بر کیفی شود.
استفاده از توان شهرداری ها جهت حمایت از نهادهای مردمی و همسو سازی فعالیت های اجتماعی حوزه محیط زیست: شهرداری ها با در اختیار داشتن بودجه های کلان و از همه مهمتر با داشتن فضاهای گسترده و متنوع می توانند خانه فعالیت های محیط زیستی در هر شهر و روستایی باشند. استفاده از ظرفیت شهرداری ها نیز یکی از مواردی است که در همه این سالها از سوی دفتر مشارکتهای سازمان حفاظت محیط زیست مورد بی توجهی قرار گرفته است.
بهره گیری از توان خیرین محیط زیست: استفاده از حمایت مادی و معنوی یکی از ظرفیت هایی است که از سوی دفتر مشارکتها مورد بی توجهی واقع شده است. هر چند سازمانهای مردمی محیط زیستی نیز می توانند در این عرصه ورود کنند و در سالهای اخیر تلاشهای بسیار خوبی در این زمینه انجام شده اما به واسطه ساختار اجتماعی کشورمان اگر شروع این اعتماد سازی از سوی یک ارگان دولتی و مدیران دولتی باشد می تواند اثرگذاری بسیار زیادی داشته باشد.
نگاهی به حجم کمکهای خیران در حوزه های سلامت و مذهب حاکی از پتانسیلهای بالای این بخش برای کمک به محیط زیست فقیر کشور است.
اجتناب از عوامگرایی و پوپولیسم: حوزه مشارکتهای مردمی طیف وسیعی از شهروندان را در بر می گیرد و باید همه در این مشارکت سهمی داشته باشند. این تنوع مخاطبان نباید باعث شود که دفتر مشارکتهای سازمان حفاظت محیط زیست به ورطه عوامگرایی و پوپولیسم دچار شود.
طرح ها و برنامه های نمادین و شعاری شاید بخشی از جامعه بی تفاوت نسبت به محیط زیست را با اصول اولیه حفاظت از محیط زیست آشنا کند اما بی شک مرحمی بر زخم های عمیق محیط زیست کشور نخواهد بود. ضمن اینکه با دادن آدرس غلط به سمن ها و کوشندگان محیط زیست باعث می شود آنها از مشکلات اصلی و بنیادین محیط زیست منحرف شوند.
ایجاد و ظرفیت سازی در تشکل های دانش آموزی و دانشجویی در حوزه محیط زیست: بسیاری از مسایلی که سازمانهای مردم نهاد محیط زیستی را به خود مشغول کرده است را می توان به تشکلهای دانش آموزی و دانشجویی سپرد. ایجاد تشکلهای محیط زیستی در مدارس و فعال شدن آنها به مراتب اثرگذار تر از تدریس یک واحد درسی به اسم محیط زیست خواهد بود. از طرفی این تشکلها می تواند به عنوان منبع اصلی نیروی انسانی سمن های محیط زیستی نقش آفرینی کنند.
ایجاد و گسترش این تشکلها با رایزنی و همکاری وزارت آموزش و پرورش و دفتر مشارکتهای سازمان حفاظت محیط زیست قابل انجام است.
حمایت موثر از مدارس طبیعت: مدارس طبیعت مولود چهار ساله اخیر بود که با حمایت دفتر مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست معرفی شد. مدرسه طبیعت با تجربه ای بیش از نیم قرن در جهان همچنان در ایران پدیده ای نوظهور است که برای بومی شدن نیازمند صبر و آزمون است. این نهال نوپا بیش از هر چیزی نیازمند برخورداری از هویتی قانونی است.
ایجاد ساختار قانونی برای به رسمیت شناختن، حمایت و همکاری با مدارس طبیعت از سوی کلیه دستگاه های حکومت کاریست که در سالهای گذشته از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مورد بی توجهی قرار گرفته و بیشتر به جنبه های تبلیغاتی و عوام پسندانه مدارس طبیعت پرداخته شده است. حمایت موثر، قانونی و تعیین مرجعی مشخص برای ثبت قانونی مدارس طبیعت باید در دستور کار دفتر مشارکتهای مردمی در این دوره باشد.
منبع: زیست بوم
