نویسنده: حسین عبده تبریزی - مشاور مدیریت و تامین مالی وزیر راه و شهرسازی
بخشی از اقتصاد مربوط به سمن ها می شود با این وجود متاسفانه در برنامه های 5 ساله هدفگذاری در این زمینه انجام نشده است. کارهایی در دست اقدام است و به سمتی می رویم که اقداماتی در این زمینه انجام شوداما در شرایط اقتصادی حال حاضر آنچه اهمیت دارد این است که سمن های کوچک نیز خود باید نقش خود را جدی بگیرند.
موضوع مهمی که با اهداف انسان دوستانه سمن ها همخوانی دارد بخش مالی است. ما تاکید بسیاری داریم که اگرN.G.O ها نهاد خانوادگی نیستند و از شخص سومی درحال گرفتن پول هستند و از وجوه عمومی استفاده می کنند و از وجوهی غیر از خانواده و نزدیکان استفاده می شود باید حتما مشخص شود که در بحث های مالی چه اتفاقی درحال رخ دادن است. در واقع چگونه واز چه کسی پول گرفته ایم و باید خرج شود.
در سالهای آینده نه فقط بلحاظ مسئولیت اجتماعی که سمن ها پذیرفته اند بلکه در بخشی از رویکرد مالیاتی هم بصورت جدی به این مساله پرداخته می شود.
قانون می گوید موسسه های خیریه و سمن ها که از عامه مردم پول دریافت می کنند طبق قانون موظف هستند مباحث مالی های شان را ثبت کنند و اعلام کنند چگونه هزینه می کنند. در کشورایران سمن های وابسته به دولت و شبه دولت ها زیاد داریم و همین سرمنشا مشکلات بسیاری شده است.
در بلند مدت دولت به این نتیجه خواهد رسید که نتوانسته به سمن ها فشار بیاورد که شفاف شوند و چه بهتر که سمن ها خودشان داوطلبانه شفاف شوند. اگر سازمان های مردم نهاد و موسسه ها و خیریه هایی که فعالیت های داوطلبانه دارند در سایت سمن های وضعیت مالی شان را ثبت کنند و اقدام به شفاف سازی مالی کنند قطعا دولت با جدیت بیشتری می تواند این شفاف سازی را در سطح نهادهایی که وضعیت مالی شان زیر سوال است پیگیر باشد.
آنچه مشخص است در حوزه تامین مالی سمن ها حق عضویت مطرح است. گاهی فروش خدمات دارند که نوعی خود تامین مالی کردن است. در برخی موارد کمک های دولت است ولی اهم آن و عمده ترین بخش آن کمک اشخاص حقیقی و حقوقی است. البته بیشتر اشخاص حقیقی و گاها هم استفاده از وام های بانکی و غیره است. بحث اساسی این است که در تامین مالی دولتی محدودیتهایی وجود دارد.
هرچند سازمان های مردم نهاد (سمن ها) به عنوان یک نهاد شهروندی و غیرانتفاعی فعالیت دارند ولی برخی از همین سمن هایی که بزرگ شده اند، قرار است از کمک های دولتی ها استفاده کنند. با این شرایط چالش ها و محدودیت هایی وجود دارد. برای مثال، کسانیکه در نهضت مدرسه سازی شرکت کرده اند و می خواهند از دولت زمین یا امکانات و منابع دیگری دریافت کنند نیاز به مواردی هست.
برخی سمن ها در حوزه محلی یا ملی است و باید کیفیت پیدا کنند. اگر اهداف مشترکی در میان سمن ها وجود دارد توصیه می شود که به سمت ادغام حرکت کنند. وقتی سمن ها بزرگتر شوند امکان انحلال و فشار دولتی و غیره بر آنها کاهش پیدا می کند و امکان توجه بین المللی و استفاده از آنها برای تامین مالی افزایش پیدا می کند. نهادهای ضعیف مشخص نیست تا چه اندازه پایدار باشند در حالیکه ما باید به پایداری این سازمان ها فکر کنیم.
منابع مورد نیاز سمن ها عمدتا از دو گروه بندی بیشتر برخوردار نیست. یک بخشی واحد مالی جاری است و دیگر اینکه پروژه هایی در دست دارند. نوع تامین مالی این ها با هم فرق دارد و در تامین مالی پروژه ها قاعدتا با تامین مالی بزرگتری حرکت می کنند.
سمن ها باید نیروی انسانی تمام وقت داشته باشند و حتی حقوق رقابتی خوبی بگیرند. اهداف انساندوستی سمن ها با گرفتن یک حقوق خوب منافاتی ندارد و درشیوه تامین مالی این ها تفاوت هایی وجود دارد. هزینه های سرمایه ای که قرار است تامین مالی شود و یا هزینه های مالی جاری با هم متفاوت است. بطور کلی درصد قابل ملاحظه ای از خیرین افراد حقیقی و حقوقی هستند که کمک می کنند به سمن ها تا حرکت کنند.
سمن هایی داریم که ده ها شرکت زیر مجموعه کوچک در آنها کار می کنند. شیوه تامین مالی خیرین بزرگ با سمن های کوچک متفاوت است. در مورد سمن هایی که به دولت وصل هستند و یک کار جدی شان دولتی است توصیه اول این است که برای تامین هزینه های مالی جاری از دولت کمک نگیرند و فقط برای پروژه های بزرگ شان از دولت کمک بگیرند زیرا اتکا به دولت در هزینه های جاری نسبتا خطرناک است و پایداری این نهادها را به خطر می اندازد. در واقع در این حالت اگر خط سیاسی متفاوتی با دولت داشته باشند آن دولت به پروژه های شان پول نمی دهد و قاعدتا معطل خواهند ماند. اگر این کمک در زمینه هزینه های جاری باشد برای ادامه کار دچار مشکلات بسیاری خواهند شد.
نفت و گاز دیگر اهمیت سابق را ندارد از این رو کم کم کشور به سمتی می رود که مالیات گرفته شود. نوع مالیات گرفتن به گونه ای می شود که به شدت مالیات گرفته شود و دیگر سمن ها نمی توانند بگویند ما در حال انجام کار غیرانتفاعی هستیم و کسی به ما کار ندارد. از این به بعد حتما تامین اجتماعی، مالیات و غیره با سمن ها کار دارند. حتی اگر فاکتورهای مالی نشان دهد که سمن هیچ سوی نمی برد اما باید مستند عمل کنند. مالیات های غیر منصفانه ای ممکن است به درآمدهای جاری بسته شود و این برای سمن هایی که از اکنون فاکتورها و ثبت شان شفاف نیست دردسر است.
آیا همه نهادهایی که در مرجعی ثبت شده اند ازمالیات معاف هستند؟ قاعدتا اینطور نیست. مخصوصا اگر سازمان مردم نهادی باشد که ثبت نشده باشد بازهم باید مالیات بدهد. در واقع در این حالت همه سمن ها به سمتی می روند که ناگزیر هستند مالیات پرداخت کنند.
سازمان های مردم نهاد برای تامین منابع مالی شان با چالش هایی روبرو هستند. چون عمده فعالیت ها مبتنی بر پروژه است و شناخت منابعی که در اختیار می گذارند خیلی سخت است. همه نهادهای بزرگ اقتصادی در دنیا منابعی برای فعالیت های خیر و سمن ها دارند وشناسایی آن مهم است. در مورد پروژه هایی که بلند مدت است کار سختی است و تامین منابع مالی مشکلاتی دارد.
مساله دیگری که وجود دارد دخالت کسانی است که به سمن ها پول پرداخت می کنند. مساله دخالت کسانی که پول می دهند در کار سمن ها مهم است. اینکه تا چه اندازه اجازه دخالت در تصمیم گیری ها را دارند واینکه اهداف سمن را به دردسر نیاندازند. رقابت سمن ها برای گرفتن منابع نیز یکی دیگر از دغدغه هاست. گاها چندین سمن برای گرفتن منابع مالی با هم رقابت دارند و این اصلا خوب نیست و در بلند مدت منشا دردسرهای عظیمی خواهد بود.
مساله دیگری که سازمان های مردم نهاد باید مورد توجه قرار دهند دغدغه افرادی است پول می دهند و نگران نتیجه پروژه هستند و پروژه های سرمایه ای نیاز به برنامه زمانبندی دقیقی دارد که مشخص شود در چه مقطعی پول گرفته شود و در چه مقطعی می توان برنامه ریزی داشت چون افراد بسیار نگران اند که مبادا پولی که می دهند صرف هزینه های جاری شود و در بخش سرمایه ها مورد استفاده قرار نگیرد. فروش دارایی نیز حوزه مهمی از تامین منابع مالی سمن هاست و تبدیل به احسنت کرد سرمایه های وقفی هم در این میان بسیار مهم است.
یکی از حوزه هایی که به زودی حجم عظیمی از منابع را به خود اختصاص خواهد داد و سمن ها به سمت آن سوق پیدا می کنند مسائل آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی است. به زودی حجم قابل ملاحظه ای از سمن ها کار دانشگاهی خواهند کرد. زیرا هزینه بسیار بالایی در این حوزه پرداخت می شود و کم کم آموزش عالی و بورس تحصیلی یکی از دغدغه های مهم فعالیت سمن ها خواهد شد.
منبع: قانون
