اين مقاله پس از ارايه تعريف مشخصي از جامعه مدني، به معرفي تشکل هاي مدني در ايران و ويژگي هاي اين تشکل ها پرداخته است. در ادامه، با اشاره به مهمترين موانع موجود در راه گسترش جامعه مدني در ايران به زمينه ها و فرصت هاي موجود بر سر راه گسترش جامعه مدني ايران اشاره شده است.
1. تعريف جامعه مدني
از نظر تاريخي مفهوم جامعه مدني در انديشه سياسي در پنج معناي متفاوت به کار رفته است: 1) به مفهوم دولت در انديشه ارسطويي در مقابل خانواده و در انديشه اصحاب قرارداد اجتماعي در مقابل وضع طبيعي 2) به مفهوم جامعه متمدن در مقابل جامعه ابتدايي در انديشه کساني چون آدام فرگسون در کتاب درباره تاريخ جامعه مدني (1767) 3) به مفهوم شکل اوليه تکوين دولت در انديشه هگل 4) به مفهوم حوزه روابط مادي و اقتصادي و علايق طبقاتي و اجتماعي در مقابل دولت و به عنوان پايگاه در انديشه مارکس 5) جامعه مدني به عنوان جزيي از روبنا (نه حوزه زيربنا طبق انديشه مارکس) و مرکز تشکيل قدرت ايدئولوژيک يا هژموني فکري طبق حاکمه در انديشه گرامشي.[1]