«ان‌جی‌او» مخفف Non Government Organization و به معنای سازمان غیردولتی است. سازمان غیردولتی متشکل از گروهی افراد داوطلب است که بدون وابستگی به دولت و به صورت غیرانتفاعی و عام‌المنفعه، با تشکیلات سازمان‌یافته برای اهداف و موضوعات متنوع فرهنگی، اجتماعی، خیریه، تخصصی و صنفی فعالیت می‌کنند. اهداف و موضوعات مرکز توجه این سازمان‌ها، مختص به گروه و قشر خاصی نیست و حضور تمامی افراد را در عرصه‌های مختلف رشد و توسعه کشور امکان‌پذیر می‌کند. وب‌سایت یاسا چندی پیش به بررسی مفهوم سازمان مردم‌نهاد و نقش آن در ساختار حکومت پرداخت. اداره اطلاعات عمومی سازمان ملل متحد آن را این‌گونه تعریف می‌کند: به هر سازمان غیردولتی و داوطلبانه‌ای اطلاق می‌شود که در سطح محلی، ملی یا بین‌المللی فعالیت دارد و افرادی با علایق مشترک، آن را اداره می‌کنند. خدمات انسان‌دوستانه، توجه‌دادن مردم به اعمال دولت، نظارت بر سیاست‌های اتخاذ‌شده از سوی آن و تشویق به مشارکت سیاسی، در شمار فعالیت‌های این سازمان‌ها قرار می‌گیرد. سازمان‌هایی از این دست، با تحلیل و کارشناسی امور، در واقع نقش مکانیسم‌های هشداردهنده را بازی می‌کنند. پس از پایان جنگ دوم جهانی، مفهوم سازمان غیردولتی از فراگیری بیشتری برخوردار شد. هر‌چند نام این نهاد در منشور ملل متحد ذکر نشده است، اما ماده 71 این منشور در حالی که به وظایف و اختیارات شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (ECOSOC) می‌پردازد، نام سازمان‌های غیردولتی را نیز به‌عنوان نهادهایی که شورا می‌تواند از ظرفیت‌های آنان برای کسب اطلاعات دست اول و بهینه از وضعیت مناطق مد‌نظر خود استفاده کند، مطرح می‌کند.
ویژگی‌های سازمان‌های مردم‌نهاد و غیردولتی
با استفاده از تعاریفی که در اسناد سازمان ملل از این سازمان‌های مردم‌نهاد شده، می‌توان ویژگی‌های اصلی این سازمان‌ها را این‌گونه برشمرد:
غیرانتفاعی‌بودن: اگر‌چه این سازمان‌ها می‌توانند در کارهای بازرگانی وارد شوند، اما سود و سرمایه حاصل از آن باید فقط صرف اجرای اهداف سازمان شود یا اینکه در خود سازمان سرمایه‌گذاری شود.
مشاوره حقوقی: در واقع باید گفت این سازمان‌ها با انگیزه سودجویی به وجود نیامده‌اند. این خصوصیت در آییننامه فعالیت سازمان‌های غیردولتی این‌گونه منعکس شده است: «تقسیم دارایی، سود یا درآمد سازمان در میان مؤسسان، اعضا، مدیران و کارکنان آن قبل و پس از انحلال ممنوع است».
استقلال از دولت: سازمان‌های غیردولتی را مردم تأسیس می‌کنند و عموما دولت‌ها در ایجاد و مدیریت آنها نقش چندانی ندارند. به همین دلیل، آییننامه سال 1384 مقرر می‌کند که «واژه «غیردولتی» به این معناست که دستگاه‌های حکومتی در تأسیس و اداره سازمان دخالت نداشته باشند».
داوطلبانه‌بودن: سازمان‌های غیردولتی را مردم به صورت داوطلبانه به وجود می‌آورند. از سویی این سازمان‌ها باید تابع قوانین و مقررات موجود باشند و از سوی دیگر هیچ تشکیلات دولتی نباید در شرایط عادی، ایجاد، اداره و انحلال آنها را فرمان دهد. عضویت مردم در سازمان‌های غیردولتی داوطلبانه است.
داشتن شخصیت حقوقی: سازمان‌های مردم‌نهاد در جریان تشکیل به ثبت می‌رسند و از شخصیت حقوقی برخوردار می‌شوند. برخورداری از شخصیت حقوقی موجب جلب اعتماد مردم به آنها می‌شود و علاوه بر آن می‌توانند با سازمان‌های دولتی قرارداد منعقد کرده و از تسهیلات مختلفی نظیر تسهیلات بانکی و... استفاده کنند. در کشور ما یک «ان‌جی‌او» بعد از ثبت و اخذ پروانه فعالیت از شخصیت حقوقی برخوردار می‌شود.
مدیریت دموکراتیک و مشارکتی: ماهیت مردمی سازمان‌های غیردولتی اقتضا می‌کند که فرایند اداره آنها از پایین به بالا و مشارکتی باشد. این ویژگی سبب می‌شود که اعضا همواره بر عملکرد مدیران نظارت داشته باشند و مدیران پاسخ‌گوی عملکردشان در برابر اعضا باشند. تبصره 1 ماده 21 آییننامه سازمان‌های غیردولتی مقرر می‌کند: «اساسنامه سازمان باید بر رأی‌گیری آزاد از تمام اعضا برای انتخاب مدیران و همچنین نحوه تغییر مدیران و دوره تصدی آنها و نیز تصمیمات اساسی در ایجاد هر‌گونه تغییر و تأثیرگذاری تصریح کند».
خودگردانی: سازمان‌های غیردولتی از نظر مالی خودگردان هستند. هر‌چند آنها از دولت، افراد خیر، سازمان‌های بین‌المللی و... کمک‌هایی دریافت می‌کنند، با این حال این کمک‌ها نباید موجبات وابستگی‌شان را به منابع کمک‌کننده فراهم کند، به طوری که سازمان‌های غیردولتی از تعهدات اجتماعی و اهدافشان دور شوند. در کشور ما منابع مالی تأمین‌کننده یک سازمان غیردولتی این‌گونه تصریح شده است: «هدیه، اعانه و هبه اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از داخلی و خارجی و دولتی و غیردولتی، همچنین وقف و حبس. علاوه بر این، سازمان می‌تواند از حق عضویت وجوه حاصل از فعالیت‌های انجام‌شده در چارچوب موضوع فعالیت، اهداف و اساسنامه سازمان و آییننامه استفاده کند».
غیرسیاسی: این سازمان‌ها تعهد اجتماعی دارند. هدف اساسی آنها خدمت به اجتماع، فقرا، گروه‌های آسیب‌پذیر، رفع تبعیض‌های جنسی-نژادی، مشکلات محیطی و... است. سازوکارهای تأسیس سازمان‌های غیردولتی نیز با سازمان‌های سیاسی و احزاب متفاوت است و معمولا آنها در زمان تأسیس تعهداتی مبنی بر واردنشدن به حوزه‌های سیاسی می‌سپارند. با این حال، این ویژگی‌ها نباید به معنای اجتناب از حرکت‌های جمعی و انتقادی به برنامه‌ریزهای دولتی و بین‌المللی تلقی شود. آنها می‌توانند از سازمان‌های دولتی و جهانی انتقاد کنند، برنامه‌هایشان را افشا کنند و راهپیمایی‌های مسالمت‌آمیزی برگزار کنند.
منبع: شرق
