آمار پایین مشارکت مردمی در حراست از محیط زیست؛ تقریبا هیچ!

فریبا نباتی/ کافی ست خبری از کشته شدن یک محیط بان در غرب، آتش گرفتن جنگلی در شمال، جولان توفان شن در شرق و خشک شدن تالابی در جنوب کشور منتشر شود تا صفحه های دنیای مجازی پر شود از ابراز تاسف، اظهار نظر و درج هشتک، اما راه حرف تا عمل درباره محیط زیست وقتی به دنیای حقیقی می رسد فاصله زمین تا آسمان را می پیماید. آنگونه که مسوولان و فعالان محیط زیست می گویند وضعیت مشارکت مردمی در بحث حفاظت از محیط زیست تقریبا هیچ است.

انقلابی از جنس مجازی!
کارشناسان و مسوولان محیط زیست همواره از حال بد محیط زیست ایران می گویند، حالی که معتقدند برای بهبود نیازمند انقلاب است، تحولی که بدون حضور مردم و مشارکت آنها نتیجه ای نخواهد داشت. اما انقلاب مردمی در مباحث محیط زیستی تنها رنگ شبکه های مجازی را به خود می بیند و واکنش های سینه چاک دنیای درون موبایل و کامپیوتر وقتی به دنیای واقعی می رسد خنثی است.
آمار 91درصدی شکار بی رویه، سهم 70 درصدی وسایل نقلیه در آلودگی هوا، تاثیر 95 درصدی عامل انسانی در آتش سوزی جنگل ها و مراتع و چرای ۸۲ درصدی دام های روستاییان در مناطق حفاظت شده تنها بخشی از آماری ست که توسط ایرانیان در جهت تخریب محیط زیست ثبت شده. ارقامی که باعث شده است در سال های اخیر نبود سواد محیط زیستی در میان مردم و عدم مشارکت عمومی چالش جدی محیط زیست ایران شود. موضوعی که مدیر کل مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با ابتکار آن را تایید می کند.

آموزش و پرورش مقصر است
محمد درویش مدیر کل مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست افزایش نرخ مشارکت مردم در تصمیم گیری های محیط زیست را بسیار جدی می داند و معتقد است در وضعیت اسفبار محیط زیست زمانی شاهد تغییر خواهیم بود که این موضوع دغدغه مردم شود و این امر تنها با تغییر نگرشها به محیط زیست و از سنین پایین آغاز می شود.
او درباره نبود دغدغه در میان مردم در مباحث محیط زیستی معتقد است در کشوری که مسوولان آن دغدغه محیط زیستی ندارند وضعیت مدنی و مشارکتی خوبی هم در این زمینه وجود نخواهد داشت. درویش می گوید:« آموزش و پرورش بزرگترین مقصر این وضعیت است. در میان مسوولان این نهاد مهم، هیچگونه دغدغه ای برای آشنایی دانش آموزان و نهادینه کردن این موضوع در میان کودکان و نوجوانان وجود ندارد. برای همین وقتی این کودکان بزرگ می شوند و به پست های مدیریتی می رسند در عملکردهایشان به تنها موضوعی که فکر نمی کنند محیط زیست و حراست از آن است. برای همین همواره شاهد ادامه روند بی توجهی به محیط زیست و تخریب آن هستیم.»

این وظیفه شماست!
پیرامون تفاهم نامه ای که سال 92 به امضای رئیس سازمان محیط زیست و وزیر آموزش و پرورش رسید، قرار شد تا 60 مدرسه جامع محیط زیستی در سال تحصیلی 94-95 آغاز به کار کند حرکت به سمت مدارس جامع محیط زیستی و تربیت مدیران مسوول در قبال محیط زیست موضوعی ست که همواره از جمله اهداف مهم دفتر مشارکت های مردمی عنوان شده است حالا سه سال پس از امضای این تفاهمنامه و یکسال پس از عدم اجرای این طرح ها مدیر کل این دفتر از بی توجهی آموزش و پرورش به این تفاهمنامه می گوید. او می افزاید : «از تعداد مدارسی که قرار بود در سال گذشته آغاز به کار کند تعدادی کمتر از انگشتان دو دست راه اندازی شده
است . » درویش در پاسخ به این سوال که چرا میان دو سازمان محیط زیست و آموزش و پرورش تا کنون برای بررسی عدم عملی شدن این توافقات صحبتی صورت نگرفته است می افزاید:« ما طرح های بسیاری مثل راه اندازی مدارس جامع محیط زیستی و نیز گنجاندن مباحث مرتبط با محیط زیست در کتاب های درسی داشتیم اما نمی دانم چرا وزارتخانه آموزش و پرورش به آن توجهی نداشته
است.»
مدیرکل مشارکت های مردمی سازمان محیط زیست در پاسخ به این سوال که چه کسی باید پیگیر این مساله باشد توپ را به زمین رسانه ها می اندازد و می گوید:« این وظیفه شما رسانه ها است که آموزش و پرورش را بازخواست کنید و از عدم رسیدگی به این موضوعات بپرسید. ما کار خودمان را کرده ایم و نمی دانم مسوولان آموزش و پرورش چرا عمل نکرده اند.»

وقتی مردم نپرسند مسوولان جواب نمی دهند
فعالان حوزه محیط زیست مشکل فرهنگی و عدم فرهنگ سازی را علت اصلی عقب ماندگی کشور در حفاظت از منابع طبیعی و مسائل محیط زیستی می دانند. این عدم توجه باعث می شود دست سودجویان برای دست درازی به منابع طبیعی و محیط زیست باز باشد. اگر مردم به موضوعات حساس نباشند مسوولان هم کمتر بها می دهند و در این مسیر درک نقش مردم از طرف خود آنها باعث ایجاد انگیزه در کل جامعه و به تبع آن جدی گرفتن این مسائل از طرف مسوولان محیط زیست کشور خواهد شد. درویش در این رابطه می گوید:« وقتی مردم از دغدغه مند باشند و از مسوولان بخواهند مسوولان مجبورند که پاسخگو باشند و درنهایت این امر منجر به سیاست گذاری های جدی از طرف دولت خواهد شد. »

آموزش اصلی ترین راه
ذخایر طببیعی و تنوع زیستی وقتی از بین می رود امکان تجدید پذیری آن تقریبا صفر است موضوعی که مردم کمترین توجه را به آن در زندگی شخصی نشان می دهند. چندی پیش اعلام شد 10 درصد جمعیت جانوری و 2 درصد گونه گیاهی ایران در فهرست قرمز جهانی (گونه های در معرض خطر انقراض) قرار دارند. بررسی های آماری نشان می دهد تنوع زیستی در ایران در کلیه سطوح در حال کاهش است. تخریب ٣٣درصد کاهش سطح جنگل‌ها در چند دهه اخیر که کل مساحت جنگل‌های کشور را از  ١٨میلیون هکتار به حدود ١٢‌ میلیون رسانده . تنها یک نمونه است تخریب سواحل، آلودگی شدید آب های زیرزمینی، زمین خواری و تخریب فضاهای سبز شهری نشان می دهد سطح سواد محیط زیستی در ایران پایین تر از آن چیزی است که تصور می شود. محمد درویش در این باره معتقد است تنها راهی که می توان مردم را به موضوع محیط زیست علاقه مند کرد این است که به مردم فهماند مساله محیط زیست یکی از اصلی ترین ارکان زندگی آنها است و جدا از زندگی روزمره آنها نیست و اثرات تخریب محیط زیست بر روی زندگی خود را درککنند. او ادامه می دهد:«در این مسیر یکی از عوامل ایجاد حساسیت از طرف مردم روی مسائل محیط زیست عامل آموزش است. یکی از اقدامات مهم، افزایش تعامل و مشارکت با جوامع بومی و محلی و روستائیان به دلیل قرابت و همزیستی با منابع طبیعی و استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در این جوامع و همکاری آن‌ها در راستای حفظ محیط زیست کشور است که این موضوع در راس برنامه های بلند مدت و کوتاه مدت سازمان قرار دارد.» منبع: ابتکار

• جامعه مدنی
• محیط زیست
• جامعه